Meer verantwoordelijkheid op de werkvloer

3. Complexe context

WAT IS HET?

Het werk in de bouw wordt complexer. Er zijn vaker (hoog)geschoolde krachten nodig. De toenemende digitalisering en robotisering vragen om andere vaardigheden en doen een groter beroep op analytische vaardigheden. Er komt meer ondersteunende robotisering. Het omgaan en gebruiken van drones, betonboorrobots en exoskelets, vraagt vaker om multidisciplinair kunnen werken en denken. Ook de toegenomen eisen aan veiligheid vraagt meer van de vakmensen. De opdrachtgever wil minder ongevallen op de bouwplaats, dit wordt door de overheid in haar rol als opdrachtgever opgelegd, een maximale ongevallenfactor.

“Kijk er wordt steeds meer gevraagd om een huis te bouwen. Je hebt niet alleen meer een timmerman nodig. Je hebt veel meer een maatvoerder nodig. Er wordt veel prefab gebouwd. Je moet samenwerken. Je krijgt hele andere competenties om straks een huis te bouwen. Het gebeurt nog wel veel, maar het is niet meer vanzelfsprekend dat er een ploeg van A tot Z een huis komt bouwen”
– Eric Zegwaard, Mondriaan College.

Er zal meer ingezet worden op alleskunners om de complexiteit van de bouw aan te kunnen. Hierdoor ontstaat er branchevervaging tussen de metselaars, voegers, timmermannen en dakdekkers. Er is meer behoefte aan verbreding van vakmensen. De allround timmerman mag tegenwoordig ook best zonnepanelen plaatsen. Installateurs en aannemers mogen meer samenwerken in bouwcombi’s, laat ze leren van elkaar en zorg voor kruisbestuiving. Vaker verschillende disciplines samen laten werken zorgt voor versterking van multidisciplinair kunnen denken en werken.

“Je zou willen dat een timmerman ook verstand heeft van een zonnepaneel, een warmtepomp of maatvoeren. Dat ze wat ruimer weggezet worden. We hebben een opleiding servicemedewerker bouw. Daar is wel veel vraag naar vanuit bedrijven”
– Eric Zegwaard, Mondriaan College.

De relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer wordt complexer. De opdrachtgever weet steeds beter zijn wensen kenbaar te maken. Internet biedt de opdrachtgever veel mogelijkheden om meer over een specifiek bouw-onderwerp te weten te komen. De bouw is een conservatieve sector, waar het ambacht nog een belangrijke rol heeft. Door de toegenomen complexiteit neemt het belang van kwalitatief werken toe. Het gaat verder dan alleen de klus klaren. De vakman moet kunnen aantonen dat er goed werk verricht is en daarbij ook checken of de klant tevreden is. Minder traditioneel denken is nodig. Goed kunnen communiceren over mogelijkheden, verwachtingen, voortgang, mogelijk extra werk en onderhoud worden belangrijker. Goed met elkaar kunnen praten wordt een vereiste op de werkplaats, dat wordt versterkt door veiligheidsmaatregelen die steeds scherper worden en ook omdat er meer buitenlanders op de werkplaats werken. Lessen in handgebaren en in gemeenschappelijk woordgebruik zijn dan essentieel.

Naast de toegenomen kennis van de opdrachtgever, is het zichtbaar dat de opdrachtgever bewust ruimte laat voor de creativiteit van de opdrachtnemer, door het uitzetten van een halfopen bestek. Dat past bij een ‘open design gedachte’, waarbij de input van de opdrachtnemer als extra waarde wordt meegenomen. Vooral bij circulair bouwen werkt de opdrachtgever vaker met een halfopen bestek. Op dit onderwerp is de behoefte aan samenwerken en kennisdelen groot.

WAT VERANDERT ER?

Door te toegenomen complexiteit neemt het belang van kwalitatief werken toe. Kwalitatief werken gaat over transparant-, klantgericht- en veilig werken. De Wet Kwaliteitsborging geeft hierin een extra impuls, door het afdwingen van aantoonbaar kwalitatief werken. Het kwalitatief werken geldt op bedrijfsniveau maar ook op persoonsniveau. Er zullen meer maatstaven komen zoals certificering van werk en keurmerken voor werk. Uiteindelijk zal de behoefte aan een persoonsgebonden kwalificatiepaspoort groter worden. Naast kwaliteit van werk zit hierin ook het onderwerp aansprakelijkheid verwerkt. En een leven lang ontwikkelen speelt hier een belangrijke rol, in combinatie met modulair onderwijs. Het ontwikkelen van relevante soft skills en 21e-eeuwse vaardigheden, zeker met het oog op de groep zij-instromers die groeit. 

De verantwoordelijkheid voor veiligheid komt vaker direct op de bouwplaats te liggen. Daardoor worden communicatievaardigheden belangrijker; durft de medewerker alles te vragen wat nodig is om het werk goed en veilig te kunnen uitvoeren? Veiligheid draagt bij aan een gezamenlijk belang, een positief imago voor de aannemer. De opdrachtgever wil minder ongevallen op de bouwplaats.

“Het grote issue bij veiligheid is dat aannemers de verantwoordelijkheid meer bij de onderaannemers leggen. De aannemer wil graag het veiligheidspapiertje maar veiligheid kost tijd en geld en is moeilijk in de prijs te verdisconteren. Daarom heb je prijscowboys die het betonboorwerk aanbieden om in weekend of avond te doen wanneer de veiligheidscontrole minder streng is, minder papierwerk en de prijs omlaag kan. Veiligheid zit al in de opleiding maar is moeilijk om te leren voor de doelgroep omdat ze onvoldoende levenservaring en verbeelding hebben voor het juiste veiligheidsbesef”
– Vincent Witte, Dikkerboom.

Door de Complexe Context zal de vraag naar persoonlijk kwalificatiepaspoorten toenemen. Hierin zit ook het onderwerp ‘aansprakelijkheid’ verwerkt. En leven lang ontwikkelen hoort hierbij, zeker met het oog op de groeiende groep zij-instromers. Werkgevers spelen een belangrijke rol in het faciliteren van leven lang ontwikkelen. Dat geldt ook voor personeelsintermediairs. Voor hun is het inzetten op de kwaliteit van hun personeel erg belangrijk. Een persoonlijk kwalificatiepaspoort geeft de werknemer een eigen verantwoordelijkheid met betrekking tot de te ontwikkelen vaardigheden. Deze kunnen met deelcertificaten geleerd en onderhouden worden. Bij sommige beroepsgroepen wordt periodiek al de persoonlijke kwaliteit getoetst en vastgelegd, de wens is om dit breder te gaan doen. Zo wordt er bij de dakdekkers al gewerkt met de zogenaamde DakSkillCard, die is uniek en geeft voor zowel vaste- als flexkrachten een persoonsgebonden up to date kwalificatie weer van elke medewerker in deze sector. De DakSkillCard geeft het soort dak expertise weer en het is een uiting van vakmanschap en ambachtschap. In de bouw is men nog bezig met het ontwikkelen van zo’n kaart, de zogenaamde Bouwpas.

“Wij hebben de DakSkillCard. Voor zzp’ers en dakdekkers. Alles wat je zou moeten weten voordat je op het dak mag. Het werk moet gedaan worden door iemand die er verstand van heeft. Het is een uiting van kennis en kunde. In de bouw zijn ze daar nog mee bezig”
Adri de Voest, Tectum.

Een voorbeeld van verandering is het beroep van landmeter. Dat is door digitalisering de laatste jaren sterk veranderd. Waar de landmeter vroeger de afstand handmatig ging meten samen met collega’s, werkt de huidige landmeter vaker alleen met een gps station en locatiegegevens. De gegevens verwerkt hij digitaal en uploadt hij naar kantoor. Er zijn ook landmeters die een auto gebruiken met cameratechnologie bovenop. Ook zijn er drones die afstanden digitaal meten. Landmeten is onderdeel geworden van een groter geheel van het verzamelen van data. En de beschikbaarheid van deze digitale locatie informatie is steeds waardevoller. Een geografisch informatiesysteem (GIS) is een informatiesysteem waarmee informatie over geografische objecten kan worden opgeslagen, bewerkt, en geanalyseerd. De toepassingen ervan zijn talloos.

“Ik zie beroepsgroepen verdwijnen door digitalisering zoals de landmeter, dit werk wordt overgenomen door drones”
– Bert Boeijink, voorzitter marktsegment BU/GA.

 VOORBEELDEN

Oranjedak is een dakdekkersbedrijf dat het multidisciplinair werken met daken omarmt. Het bedrijf presenteert zich als dakregisseur die haar gehele werkproces heeft gedigitaliseerd. Oranjedak werkt innovatief in de toepassing van materialen en oplossingen. Gebouwen worden complexer, dus ook het dak. De functie van het dak blijft allereerst bescherming van het gebouw met een waterdichte laag. Daarnaast is er een grote vraag naar extra functies en gebruiksmogelijkheden van het dak. Juist platte daken in stedelijke gebieden bieden talrijke gebruikersperspectieven: een dakterras, vegetatiedak of daktuin, een waterdak (dakvijver) of parkeerdak. De motivatie voor dakgebruik is zeer divers en de laatste jaren gegroeid. Het kan gaan om het aantrekkelijker maken van het gebouw, verhoging van het woongenot, het verhogen of creëren van biodiversiteit op het dak, waterbuffering, extra isolatiewaarde en verlaging van (exploitatie)kosten. Middels BIM-modelleringen worden lastige details al in een vroeg stadium ontdekt zodat vooraf de juiste uitvoeringsmethode gekozen kan worden voor een soepelere en efficiëntere uitvoering.

Adviezen voor het beroepsonderwijs

Het complexer worden van het werk en de werkomgeving vraagt veel van studenten. Het vraagt om multidisciplinair kunnen denken en werken. Leren samenwerken is een voorwaarde om in een complexe context overeind te blijven. Leer studenten vroegtijdig co-creëren, de wereld is zo complex, niemand kan volledig alleen werken aan een opdracht. Ze moeten leren samenwerken om verder te komen. Dat mag ook tussen verschillende opleidingen. Het mbo-onderwijs is nog vaak te individueel ingestoken, op het behalen van individuele diploma’s. Er mag meer accent komen op de competentie co-creëren, waarbij studenten leren vooruitdenken in plaats van nadenken.

De ontwikkeling van soft skills en 21st century skills krijgen een belangrijkere rol. Ook belangrijk zijn kennis hebben van omgevingsmanagement, veiligheidscommunicatie en klantcommunicatie. Binnen veiligheidscommunicatie gaat het niet alleen om de eigen veiligheid of die van de directe omgeving. Het gaat ook om het durven melden van onverantwoorde situaties aan de leidinggevenden die op den duur de kwaliteit en de reputatie van een onderneming kunnen schaden.

Verder is het de kunst om door te vragen bij de klant wanneer iets niet duidelijk is. Ook doorvragen om extra werk te kunnen genereren. Dit vraagt om flexibiliteit en het kunnen managen van verwachtingen.

Het belang van modulair onderwijs neemt toe. Voordeel van modulaire opleidingstrajecten is dat ze de intrinsieke motivatie van nieuwe krachten versterken omdat een opleidingstraject kort, overzichtelijk en met duidelijk resultaat is. Dat kan voor de groep die laag opgeleid is en opziet tegen een meerjarige opleiding een stimulans zijn. Uiteindelijk nut is om studenten, zij-instromers en mensen die werken in de bouw, met hulp van deelcertificaten sneller aan de slag te laten gaan, bij te laten blijven in de veranderende praktijk en te laten doorstromen. De stichting Gaanindebouw maakt zich sterk voor modulair onderwijs en is ontstaan door een gebrek aan voldoende doorstroming van vakbekwaam personeel vanuit de traditionele opleidingskanalen.

 

De complexe context vraagt ook invulling van leven lang ontwikkelen. Het kwalificatiepaspoort kan hier een goede rol bij vervullen. De verworven vaardigheden kunnen up to date gehouden worden zodat het steeds inzichtelijk is wat iemand kent en kan. Het biedt ook inzicht in de ontwikkelmogelijkheden bijvoorbeeld op het gebied van aanverwante werkzaamheden en verbreding en verdieping van het vak.

“De metselaars, voegers en dakdekkers hebben zich in 2007 verenigd in Gebouwschil.nl, dit om samen als kleintjes een vuist te kunnen maken, zichtbaar te zijn maar omdat de werkzaamheden steeds meer overlap kregen
– Piet Jacobs, Hellende Daken.

DossiersBenodigde vaardigheden en kennis als gevolg van ‘Complexe context’ ontwikkeling:
Dakdekken, Tegelzetten, Timmeren, Rietdekken, Metselen, Betonboren, Middenkader Bouw & Infra• Multidisciplinair kunnen werken met betrekking tot aanverwante werkzaamheden, de allround timmerman mag tegenwoordig ook best zonnepanelen plaatsen.
• Ontwikkeling van soft skills en 21st century skills, welke hebben prioriteit en waar is verdieping met bijvoorbeeld rollenspellen wenselijk
• Leren aantoonbaar kwalitatief werken door onder meer het digitaal kunnen vastleggen van werkzaamheden.
Dakdekken• Kunnen volgen van (online) afstandsonderwijs en meer leren op de werkplek om de praktijk sneller eigen te kunnen maken.
Tegelzetten• Leren van leveling technieken zoals de floating buttering techniek
• Leren werken met grootformaat tegels (Busker en de Ruiter, 2020).

INHOUDSOPGAVE MACROTRENDS BURGERLIJKE UTILITEITSBOUW EN GESPECIALISEERDE AANNEMING