• WAT IS HET?

Er worden al veel stappen gezet door bouwbedrijven op het gebied van verduurzamen, maar de worsteling die het verduurzamen van het gehele bouwproces vergt, is merkbaar. Het ontbreekt nog vaak aan kennis, die niet breed beschikbaar is. De stap van denken naar doen, wordt moeilijk gevonden en vaak niet aangedurfd. Dat geldt vooral voor renovatiebouw, de nieuwbouw heeft hier minder last van. Zo vindt het aardgasloos maken van bestaande woningen nog maar beperkt plaats. Er wordt naar elkaar gekeken: wie komt er het eerste mee? Men past liever een beproefde methode toe in plaats van zelf te gaan experimenteren. De innovatie in verduurzaming wordt grotendeels door de opdrachtgever (meestal de overheid) en door de grote bouwbedrijven aangedreven. Opdrachtgevers vragen in het bestek vaker expliciet om een duurzame aanpak, wat de aannemers dwingt om na te denken hoe ze deze duurzame aanpak en resultaat kunnen realiseren.

 “Op het moment dat ze geconfronteerd worden met de vraag of ze circulair kunnen bouwen, zeggen ze ja. Dan gaan ze wel aan de slag en kijken ze wie ze hiervoor moeten hebben, zodat ze wel aan de vraag kunnen voldoen”
– Martin van Veen, AFNL.

De bewustwording dat het bereiken van circulariteit in de uitvoering een ketenaanpak vereist, groeit onder bouwbedrijven. Nu al worden leveranciers en afvalverwerkers meer betrokken bij het bereiken van circulariteit in de keten. Aan de voorkant probeert men alternatieve producten te ontwikkelen die een gebouw langer bescherming bieden tegen slijtage en weersinvloeden. Tegelijkertijd moeten de alternatieven ook minder belastend voor het milieu zijn. Aan de achterkant probeert men verspilling tegen te gaan en afval beter te scheiden voor verwerking. Circulariteit en duurzaam en slim gebouwbeheer gaan hand in hand.

“We hebben het er veel over (circulair bouwen), maar we doen het nog te weinig, de noodzaak volgt vanzelf want grondstoffen worden steeds duurder, dus het moet wel”
– Eddy Gruppen, ROC Twente.

“Wat wij wel circulair aanpakken, zijn de boren zelf. We noemen dat herbezetten. Dus als een boor af is of versleten, brengen we die naar een materieel bedrijf, en die herbezetten de boren weer. Vroeger gooide je een oude boor of zaag makkelijker weg, nu niet meer”
– Vincent de Witte, Dikkerboom.

Ook is er het besef dat verduurzaming en circulariteit in het bijzonder te complex, te onbekend en te kapitaalintensief zijn, om door één partij gerealiseerd te kunnen worden. Er is een grotere bereidheid om dit samen te doen en om hierin samen op te trekken. Dat schept nieuwe taken voor branche- en koepelorganisaties. Samenwerken helpt bij het hanteren van standaarden in circulariteit. Waar zet je op in, op een langere levensduur of op zo min mogelijk directe vervuiling? Die keuzes kunnen per onderwerp verschillend uitpakken. Ook acceptatie dat nieuwe toetreders met betere innovaties komen is belangrijk.

“Riet is een natuurlijk en duurzaam materiaal. Voor rietdekkers betekent duurzaamheid ook: hoe lang ligt het daadwerkelijk op het dak? Geïmporteerd riet uit China is wellicht minder “duurzaam” dan lokaal Nederlands riet. Maar als een willekeurige partij Chinees riet mogelijk langer ligt dan een partij Nederlands riet, wat is dan duurzamer?”
– Joost Kreuger, Vakfederatie Rietdekkers.

Het is nog een minderheid in de bouw die intrinsiek gemotiveerd is om aan duurzame innovatie te werken waardoor aanvullende wetgeving noodzakelijk blijft. Los van eigen initiatieven in de bouw, is de overheid op een steeds dominantere wijze betrokken bij de verduurzaming van de industrie. Wet- en regelgeving op diverse gebieden zijn nodig om er voor te zorgen dat de gehele bouwindustrie het werken aan verduurzaming omarmd. Zonder overheidsingrijpen zou verduurzaming te weinig urgentie en prioriteit krijgen, terwijl dit maatschappelijk gezien voor een leefbare toekomst wel gewenst is. Denk hierbij aan specifieke regelgeving voor het terugdringen van stikstof, PFAS, fijnstof en eisen aan duurzaamheidsprestaties. De impact van deze regelgeving zal verder aan belang toenemen in de bouw (BCP Timmeren, Metselen, Tegelzetten, Voegen en Werkvoorbereiden/Uitvoeren, publicaties mei 2020). Daarnaast geeft de overheid ook vaker in haar rol als opdrachtgever sturing aan verduurzaming. Dit door in de bestekbeschrijving expliciet te vragen om duurzame invulling van opdrachten.

Sinds twee jaar is er een materialenpaspoort in gebruik, maar nog niet verplicht. Bij oplevering van een gebouw ontvangt de eigenaar van de aannemer een beschrijving van de grondstoffen die zijn gebruikt, de materiaalsoorten en een overzicht met daarin wanneer onderhoud en vervanging nodig is. Een dergelijk materialenpaspoort kan het circulair bouwen een sterke impuls geven.

Bij daken wordt verduurzaming ingevuld door een toename van dakgebruiksfuncties, die van de dakdekker meer flexibiliteit vereisen. De dakdekker wordt dakregisseur. Hij moet multidisciplinair kunnen werken aan groene daken (met vegetatie), gele daken (zonnepanelen), rode daken (voor recreatie en sport) en blauwe daken (voor waterbuffers).

Energietransitie en klimaatadaptatie krijgen ook meer aandacht in de bouw. Het gaat daarbij om het aardgasloos maken van huizen, zowel in nieuwbouw als bestaande bouw. Maar ook tegels zorgen steeds vaker voor klimaatbeheersing in een gebouw, zowel in warmte als koelte zijn het ideale temperatuurgeleiders en verminderen ze tocht en onnodig energieverbruik. Ook daken krijgen naast hun traditionele functie vaker een duurzame functie. Zo wordt met groene daken vaker hittestress in steden tegengegaan en hebben gele daken zonnepanelen geïntegreerd. Het belang van goed en transparant isolatieadvies neemt toe. Europese afspraken over energie en het internationale Parijs-akkoord versnellen de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Daar zijn innovatieve technieken en nieuwe producten voor nodig.

• Adviezen voor het beroepsonderwijs

Verduurzaming vraagt om vernieuwd vakmanschap. De nieuwe technieken en technologieën vragen om andere kennis en kunde in de bouwsector. Bijvoorbeeld circulair bouwen vraagt om vroeg beginnen, kleine stapjes maken en dan het organisch laten groeien. Het onderwijs mag daarvoor proeftuinen inrichten. Klein beginnen, eerst regionaal en later bij gebleken succes breed communiceren en uitrollen.

Voor studenten is het van belang om nieuwe duurzame technieken zo snel mogelijk eigen te maken. Daarnaast is het voor studenten belangrijk om vertrouwd te raken met bestaande bewezen duurzame methodieken zoals het materialenpaspoort. Ook goede materiaalkennis is van belang, om zo sneller te achterhalen welke alternatieven er zijn die beter te recyclen zijn of her te gebruiken. Tenslotte kennis van het demonteren van bouwmaterialen wanneer vervanging nodig is. Zorgen dat materialen weer makkelijk te hergebruiken zijn, weer van waarde kunnen zijn bij andere bouwprojecten.

Meewerken aan verduurzaming betekent ook meedenken over hoe dit te realiseren. Dat geldt voor dit onderwerp voor alle functies en medewerkers. Verduurzaming is zo’n breed onderwerp waar nog zoveel in ontdekt mag worden dat bewustzijn onder alle medewerkers essentieel is.