2. DESTEP Metaal en metalelektro

Demografische ontwikkelingen

• HET AANTAL MBO-STUDENTEN IS DE AFGELOPEN 4 JAAR AFGENOMEN

In het schooljaar 2019-2020 volgen 20.771 mbo-studenten een opleiding binnen Metaal en metalektro. De afgelopen vier jaar is het aantal studenten binnen deze branche 8 procent afgenomen. Het merendeel (66 procent) van de studenten binnen Metaal en metalektro volgt een bol-opleiding, 33 procent van de studenten volgt een bbl-opleiding (SBB).

• Kansen voor schoolverlaters en werkloze werkzoekenden

In de metaalsector is het op dit moment vaak moeilijk om technische vakmensen te vinden, zoals monteurs, gespecialiseerde lassers en cnc-verspaners (computer numerical control). UWV verwacht dat de metaalbedrijven ook de komende jaren moeite zullen hebben met het vervullen van de vacatures.

De sector biedt goede kansen voor technisch opgeleide schoolverlaters, zowel voor mbo’ers, hbo’ers als academici in de richtingen mechatronica en metaalbewerken. Ook voor werkloze werkzoekenden zijn er kansen. Dit geldt met name voor werkloze technici die al eerder in de sector werkten. Op alle niveaus is er vraag naar personeel.

Economische ontwikkelingen

• TEKORT AAN TECHNISCH PERSONEEL IS UITDAGING VOOR METAALINDUSTRIE

Door de snelle veranderingen in de metaalindustrie (en andere sectoren) neemt de vraag naar technisch personeel toe. Bedrijfsprocessen zijn steeds vaker digitaal, of zelfs met robots. Deze ontwikkeling vraagt om anders geschoold personeel. En daar is een groot tekort aan. Daarom kiezen steeds meer bedrijven ervoor om personeel zelf op te leiden. De Rabobank verwacht dat bedrijven die personeel aan zich binden door scholing en focus op hun ontwikkeling, beter zullen presteren (Rabobank, 2019). Er komt meer aandacht voor duurzame invulling van het personeelsbeleid. Het werken in een veilige en gezonde werkomgeving en maken van veilige producten horen daarbij. Een aantal metaal- en metalektrobedrijven let om de samenhang tussen veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu (VGWM). Deze onderwerpen beïnvloeden elkaar en versterken elkaar. In speciale VGWM-commissies wordt de duurzaamheid van het bedrijf bewaakt waar ook duurzame inzetbaarheid van personeel onder valt. Er wordt een integrale aanpak van verduurzaming gerealiseerd, die weer gekoppeld is aan de eisen van ISO-normeringen waar een bedrijf zich aan wil houden.

• Werkgelegenheidsgroei in de metaalindustrie is wel tot stilstand gekomen

De jarenlange groei van de werkgelegenheid in het MKB-metaal is tot stilstand gekomen en de ontwikkeling van de orderportefeuille ligt nagenoeg op hetzelfde niveau als in de tweede helft van 2019.

Bij de respondenten van de Economische Barometer werken gemiddeld 19 fte waarvan twee flexibele krachten. De verhouding inleenkrachten ligt hiermee op tien procent, rond het gemiddelde van de afgelopen jaren. Voor het eerst in zeven jaar geven net iets meer bedrijven aan dat zij minder vast personeel in dienst hebben (12 procent) dan er bedrijven zijn met meer personeel (11 procent). Onder de toeleveranciers aan de bouw geeft nog steeds één op de vijf bedrijven aan dat zij nu meer personeel in vaste dienst heeft dan eind 2019. Onder de metaalwarenbedrijven geeft 16 procent van de ondernemers aan minder personeel in vaste dienst te hebben.

Het aantal bedrijven dat vacatures heeft uitstaan, is in 2020 afgenomen van 40 procent naar 25 procent. Dit was een jaar geleden nog bijna 50 procent. Bij de las- en constructiebedrijven afgenomen tot 14 procent (MetaalUnie, mei 2020).

• Toename metalen in de toekomst

De productie van mineralen en metalen zal moeten toenemen richting 2050 om aan de groeiende vraag naar schone energietechnologieën te voldoen. Er wordt ingeschat dat er meer dan drie miljard ton mineralen en metalen nodig zullen zijn voor de inzet van wind-, zonne- en geothermische energie, evenals voor de opslag van energie, die nodig is om een maximale temperatuurstijging van 2°C te bereiken.

Zowel nieuwe productie als hergebruik zal een rol spelen om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen.

Sommige materialen, zoals koper, worden gebruikt in een reeks van technologieën en industrieën. Andere, zoals grafiet en lithium, zijn nodig voor slechts één technologie, zoals de opslag van batterijen. Dit betekent dat elke verandering in de inzet van schone energietechnologie aanzienlijke gevolgen kan hebben voor de vraag naar een bepaald metaal (Metaalkrant, mei 2020).

Sociaal-culturele ontwikkelingen

• LEERCULTUUR

Technische en organisatorische ontwikkelingen gaan hand in hand. Deze turbulente tijd vol snelle veranderingen maakt dat een onderneming in de postcoronatijd flexibeler, robuuster en slimmer moet zijn. Kortom: wendbaarder. Om dat te realiseren dienen ondernemingen onder andere digitalisering in hun bedrijf door te zetten en te investeren in het vergroten van hun digitale kennis en vaardigheden. Dit vraagt om een groot leer- en aanpassingsvermogen. Daarom is het belangrijk een leercultuur te stimuleren. Een leercultuur helpt om werkwijzen, producten en diensten aan te passen – en om ze door te ontwikkelen als dat nodig is. Een bedrijf met een leercultuur leert sneller dan concurrenten zonder leercultuur. Ook speelt het beter in op actuele klantvragen, profiteert het sneller van innovaties én kan het beter samenwerken, zowel intern als in de keten. Dat is wendbaarheid. Wil een onderneming wendbaarder worden, dan vereist dat bijscholing in digitale en sociale vaardigheden.

• SKILLS

De ontwikkelingen in de metaalsector gaan ook razendsnel. Als werkgever moet je constant alert blijven en zorgen dat je de juiste mensen in huis hebt, die over de juiste kwaliteiten beschikken. Zodat je niet achter de ontwikkelingen aan hobbelt. Mkb-bedrijven moeten in staat zijn om de technologische revolutie in de metaalindustrie bij te benen. Dan helpt het om alle competenties van medewerkers goed in kaart te brengen. Zowel de soft skills als de vakinhoudelijke (MKB!dee, 2019).

Technologische ontwikkelingen

Thema’s als innovatie en duurzaamheid worden steeds belangrijker. Sneller, beter, flexibeler: de eisen van klanten worden steeds hoger. Innovatie stopt voor metaalverwerkers daarom nooit. Door te investeren in digitalisering en robotisering zorgen de bedrijven er voor dat de metaalproductie meegroeit met de vraag van de klant. Om perfect aan te sluiten op die vraag is het slim om de behoeftes van je klanten in de gaten te houden. Wat hebben zij nodig en waar kun jij het verschil maken?

Door digitalisering en robotisering veranderen ook de werkzaamheden voor het personeel. Het is daarom goed om het personeel continu bij te scholen, of zelfs intern op te leiden.

Dertig procent van de metalektro bedrijven maakt in 2017 gebruik van één of meerdere Smart Industry productietechnologieën. In meer dan de helft van die bedrijven gaat het om geavanceerde ICT infrastructuur en in bijna de helft om industriële robotica. Voor de meeste bedrijven is het moeilijk inschatten of ze de komende jaren nieuwe Smart Industry productietechnologieën zullen introduceren in hun bedrijf (ROA, 2017).

• ROBOTICA

Inzoomen op het gebruik en de gevolgen van industriële robotica in 2017 toont dat binnen de bedrijven die aangeven gebruik te maken van industriële robotica, het in ruim driekwart van de gevallen gaat om toepassing van een vaste robotarm en in ruim een derde van de gevallen om toepassing van een mobiele robot met robotarm. Andere typen robots (zoals mobiele robot zonder arm) worden niet of nauwelijks genoemd. De meest voorkomende functie van industriële robotica is tot dusver het hanteren van een product, zoals vasthouden, pick & place, laden/lossen. Ook het monteren van onderdelen en het dragen of benutten van een gereedschap (zoals lassen, snijden of inspecteren) worden ook door minstens een derde van de deelnemende bedrijven met industriële robotica genoemd.

Ecologische ontwikkelingen

• GA VOOR DUURZAME METAALINDUSTRIE

Bedrijven in de metaalindustrie richten zich vaak nog onvoldoende op duurzaamheid en circulaire bedrijfsprocessen. Dat is zonde, want steeds meer mensen willen duurzame producten. Daarnaast stelt de overheid steeds strengere duurzaamheidseisen. Het is dus verstandig voor een ondernemer om te kijken hoe hij kan verduurzamen. Denk bijvoorbeeld aan een circulair businessmodel, modulaire producten ontwerpen, minder energie verbruiken en werken met duurzame materialen. Ook moet het energieverbruik in het productieproces (bijvoorbeeld bij lassen) beperkt worden. Deze veranderingen betekenen op korte termijn extra investeringen, maar op de langere termijn lagere kosten. Er wordt verwacht dat bedrijven die aandacht besteden aan duurzaamheid en circulariteit in de toekomst beter presteren (Rabobank, 2019).

• CIRCULAIR AAN DE SLAG GAAN

Begin december 2019 was er het symposium ‘De industrie maakt het circulair!’ bij Koninklijke Metaalunie. Met als doel bedrijven te inspireren en op weg te helpen. “Want circulair ondernemen is nodig voor een toekomstbestendige sector”, aldus de branchevereniging voor het MKB-metaal. Er liggen veel kansen voor nieuwe activiteiten en verdienmodellen, maar veel bedrijven in de sector moeten nog aan de slag. Tijdens het symposium waren voorlopers, kansen en nieuwe ideeën te vinden die de deelnemende ondernemers aanmoedigden te gaan ontdekken welke stappen naar een circulair businessmodel zij vandaag al kunnen zetten. Koninklijke Metaalunie en FME nemen het voortouw in het uitvoeringsprogramma voor de maakindustrie, de uitwerking van het Grondstoffenakkoord. Hiervoor werken ze de komende vier jaar nauw samen met Rijksoverheid, provincies en kennisinstellingen (MetaalNieuws, 2020).

Politiek-juridische ontwikkelingen

• VERHOGING SUBSIDIE PRAKTIJKLEREN OOK VOOR METAALSECTOR BESCHIKBAAR

De metaalsector is een van de sectoren die in aanmerking komt voor een verhoging van de subsidie Praktijkleren. Eerder was al door Koninklijke Metaalunie, door middel van een door SEO uitgevoerd onderzoek, aangetoond dat de bbl in het MKB-metaal het meest succesvol is. “Daar tegenover staan wel intensieve investeringen van onze bedrijven, financieel en organisatorisch”, reageert Anne Marie Heij, beleidssecretaris Onderwijs van Metaalunie. “Dat daar nog wat meer overheidsmiddelen tegenover gezet worden is prettig. Helaas moeten we die wel delen met veel andere sectoren, dus de spoeling blijft dun.”

In mei 2020 besloot minister Van Engelshoven om de subsidieregeling Praktijkleren in zowel 2020-2021 als 2021-2022 een extra impuls te geven van 10,6 miljoen euro boven op het totale budget van ongeveer € 200 miljoen. Daarmee beoogt zij werkgevers te stimuleren om bbl-plekken (leerbanen) aan te bieden. Nu is dus bekend welke sectoren voor de verhoging in aanmerking komen. Daar kunnen de leerbedrijven uit de metaalsector van profiteren. De gewijzigde regeling wordt begin 2021 gepubliceerd. Werkgevers ontvangen de extra subsidie boven op het bedrag waarop zij op grond van de huidige subsidieregeling Praktijkleren al aanspraak kunnen maken. De wijziging van de regeling wordt begin 2021 gepubliceerd en geldt dan met terugwerkende kracht ook voor het het schooljaar 2020 (SBB, 2020).

Ook de Wet arbeidsmarkt in Balans (WAB), ingegaan begin 2020 is van belang. Deze wet moet het aannemen van vast personeel aantrekkelijker maken.