Verharding van de maatschappij
De mondigere mens
• WAT HOUDT HET IN?
Tegenstellingen tussen groepen in de maatschappij zijn scherper, vooral als het gaat om verschillen in etniciteit. Maar ook tussen arm en rijk en tussen laagopgeleiden zonder werk en hoogopgeleiden met werk ontstaat een kloof. Een vergaand gevolg van deze tegenstellingen is de sociale uitsluiting van groepen. In combinatie met de toenemende individualisering leiden de verscherpte tegenstellingen tot een afname van solidariteit en tolerantie ten opzichte van de ander. Dit kan leiden tot spanningen en onrust in de maatschappij, en daarmee tot een groter gevoel van onveiligheid. Tegelijkertijd is er nog steeds sprake van een terroristische en complexere dreiging.
Signalen uit de sector zelf wijzen uit dat de mate van agressie en geweld verergert en dat de maatschappij verhardt. Het gaat hier om een groeiend maatschappelijk probleem waarmee de hele veiligheidssector (en ook zorgpersoneel) te maken heeft. Burgers eisen dan ook dat men er alles aan doet om veiligheidsrisico’s te voorkomen en te verkleinen.
• WAT VERANDERT ER PER DOSSIER?
Om goed in te spelen op de ontwikkelingen zijn de dossiers publieke veiligheid én particuliere beveiliging in 2021 vernieuwd.
• PARTICULIERE BEVEILIGING
Burgers eisen dat men er alles aan doet om veiligheidsrisico’s te voorkomen en te verkleinen. De toenemende angst voor veiligheidsrisico’s leidt tot meer maatregelen en strengere eisen op het gebied van veiligheid.
De noodzaak om weerbaar te zijn tegen de mondige, agressieve medemens is de reden om het keuzedeel Weerbaarheid (voor beveiligers en handhavers) deels standaard in het (nieuwe) kwalificatiedossier particuliere beveiliging én publieke veiligheid op te nemen.
• VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP
Militairen worden vaker ingezet in Nederland in geval van dreigende en acute crises, rampen, incidenten en evenementen om veiligheidsregio’s, gemeenten en politie te ondersteunen. Het kan daarbij gaan om:
- bijstand aan brandweerorganisaties, ambulancevervoerders, provinciale diensten, rijksdiensten en defensie ten behoeve van crisisbeheersing;
- militaire steunverlening in het openbaar belang;
- ondersteuning aan bevolkingszorg bij crisisbeheersing (aan andere partijen dan de organisaties opgesomd bij ‘bijstand’).
(Ministerie van Justitie en Veiligheid, 2018)
Als een militair in Nederland wordt ingezet of op uitzending een sociale patrouille loopt of aan de poort staat, komt hij of zij in contact met de burgerbevolking. Hij zal daar dan adequaat mee om moeten gaan. Sociale patrouilles en post in/uit zijn daarom ook standaard onderdelen van de VeVa opleiding, om dat te leren. Daarnaast moet een militair naast gevechtstechnieken ook leren de-escaleren in bepaalde situaties als geweld gebruiken niet proportioneel of subsidiair is.
• PUBLIEKE VEILIGHEID
Er zijn steeds meer mensen met korte lontjes, wijken met polarisatie tussen groepen, verwarde mensen, en mensen onder invloed in het openbaar. Daardoor ligt eerder escalatie op de loer. Volgens Richard Gerrits (vakbond BOA-ACP) verwachten burgers dat de overheid optreedt in situaties die burgers voorheen met elkaar oplosten. “Tegenwoordig is het zo dat men elkaar niet meer op het gedrag durft aan te spreken. Van de handhaver verwachten mensen om dat te doen. Dat heeft deels te maken met het gegeven dat de reactie van mensen niet meer is wat het was. Mensen kunnen niet meer normaal reageren als ze worden aangesproken op hun gedrag. Daar moet je voor getraind en geschoold zijn om dit te doen.”
Om tijdig te anticiperen op spanning en onrust in een omgeving is het voor handhavers essentieel om te weten wat er speelt in een wijk. Zodoende beschikken zij over de juiste informatie wanneer een situatie dreigt te escaleren. Want dan pas kan een handhaver goed aansluiten en veiligheid bieden. De-escaleren is makkelijker als er goed contact is gelegd, als mensen weten wat ze aan de handhaver hebben. Daarvoor is het nodig dat de handhaver zichtbaar is en dienstbaar.
“In contact blijven is het belangrijkste. Dat klinkt als een dooddoener, maar het is een kunst op zich. De handhaver is een netwerker geworden, iemand die signalen ophaalt bij partners. Het goed overbrengen van die signalen vraagt iets van de competenties van medewerkers. Zoals proactief zijn, meerdere complexe zaken kunnen analyseren en dat goed kunnen verwoorden en documenteren.”
– Dennie Wauben (gemeente Ede)
Een handhaver moet kunnen uitleggen waarom de regels er zijn en waarom je ze moet naleven. Meestal is dat duidelijk, maar niet altijd. Zo kan een burger zich afvragen: waarom mag ik een bepaald type vuurwerk alleen afsteken op een stabiele standaard? En zeker tijdens de coronacrisis waren er onder de burgers veel onduidelijkheden over de regels. Die moet een handhaver rustig en duidelijk kunnen uitleggen. Het kunnen uitleggen hoe de regelgeving in elkaar steekt en wat de achterliggende reden is van een bepaalde regel, betekent dat de toezichthouder niet alleen op de hoogte is van die regel, maar ook van de achtergrond. Hij moet dus investeren in de ‘voorkant’. Voorlichting bevordert de naleving. (Tubbing, 2019)
Handhavers voelen zichzelf niet altijd veilig
Handhavers komen vaak in een situatie die ze als zeer bedreigend ervaren. Om in die situaties sterker in de schoenen te staan, helpt goede en snelle communicatie enorm, met bijvoorbeeld een digitale portofoon. Werkgevers nemen diverse maatregelen om een veilige(r) werkomgeving voor de handhavers te realiseren. Ruim de helft van de handhavers zegt in een enquête van de vakbond sinds de coronacrisis ‘zelf een geweldsincident te hebben meegemaakt’. Vaak rapporteren ze meer varianten: verbaal en fysiek geweld, hoesten en spugen. Nog overweldigender is de meerderheid die bevestigend antwoordt op de vraag: ‘Neemt het aantal geweldsincidenten in jouw ogen toe sinds de handhavers in de frontlinie staan en boetes mogen uitdelen?’ Ja, stelt bijna 90 procent. Twee derde van de handhavers zegt onvoldoende persoonlijke beschermingsmiddelen tot hun beschikking te hebben. (Nederlandse Veiligheidsbranche, 2018; Sandee, 2020)
Steeds meer gemeenten sturen hun handhavers met een bodycam en andere uitrustingsstukken de straat op. De bodycam is een kleine draagbare camera die aan het uniform van de handhaver vastzit. Uit een evaluatie van de gemeente Breda bleek dat het dragen van de bodycam een de-escalerend effect heeft. De agressie op straat neemt af en de handhavers voelen zich veiliger. Door aan te kondigen dat hij de bodycam zou inschakelen, werd de persoon die de handhaver aansprak vaak rustiger. De Nederlandse BOA Bond heeft gemeld dat handhavers zich in de toekomst mogen verdedigen met pepperspray en een wapenstok. Maar alleen in situaties waarbij ze zijn opgeleid in het gebruik van geweldsmiddelen en in specifieke plaatsen waar een proef loopt, of waar het gebruik van geweldsmiddelen is gereguleerd.
De meningen over het al dan niet ter beschikking stellen van beschermingsmiddelen voor de handhavers lopen uiteen, omdat het geweldsmonopolie bij de politie moet blijven liggen. Die is ervoor opgeleid en geselecteerd. Het beschikken over een wapenstok of andere geweldsmiddelen vraagt veel van de medewerkers en de organisatie. Handhavers moeten hier goed voor opgeleid zijn. Handhavers met geweldsbevoegdheden moeten geslaagd zijn voor de training Regeling Toetsing Geweldsbeheersing (RTGB). Ze moeten jaarlijks aantonen nog steeds bekwaam te zijn in de toepassing van deze geweldsmiddelen. Wel geldt als uitgangspunt dat handhavers terugtreden en om back-up van de politie verzoeken bij (dreiging van) geweld. Bij handhavers zit de opleiding voor het toepassen van geweld en het gebruik van transportboeien en geweldsmiddelen niet standaard in de opleiding. (NU.nl, 2019; Moen, 2019; Flight, 2021; van Stokkom et al., 2021)
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER IN DE PRAKTIJK?
Om de veiligheid van medewerkers op de Blauwnetlijnen optimaal te kunnen garanderen, is een investering in nieuwe steekvesten noodzakelijk. De verharding in de maatschappij en het toenemende aantal slag- en steekwapens maakt dat medewerkers van Keolis niet zonder een dergelijk vest hun werk kunnen doen. Met een eenmalige investering in dit persoonlijke beschermingsmiddel is de veiligheid van de medewerker gewaarborgd. (Provincie Gelderland et al., 2021)
Diversiteit in werknemersbestand
Nederland heeft zich ontwikkeld tot een multiculturele samenleving. Dat is van belang voor hoe werknemers in het veiligheidsdomein leren om verbinding te maken met de samenleving. En het heeft impact op de samenstelling van het werknemersbestand. Diversiteit in het werknemersbestand is nodig om binding te krijgen met de samenleving. Dat betekent dat het nodig is om studenten met diverse achtergronden aan te trekken voor de gehele veiligheidssector.
• PUBLIEKE VEILIGHEID
Benodigde vaardigheden
Handhavers moeten zich kunnen verweren, om zichzelf én omstanders te kunnen beschermen. De handhaver moet zorgen dat situaties niet escaleren, en zo veel mogelijk de goede gang van zaken bevorderen en de-escalerend optreden waar dat nodig is. Dat vraagt van handhavers dat zij omgevingssensitief zijn en dat zij verbinding kunnen maken met een grote verscheidenheid aan mensen en belangengroepen. Daarvoor zijn naast omgevingssensitiviteit ook communicatievaardigheden nodig.
De afstand van de handhaver tot de burger is klein en dat maakt de maatschappelijke rol van de handhaver groter, ook in bemiddeling tussen burgers. De aandacht voor de maatschappelijke kant komt weinig terug in de opleiding.
Toezichthouders en handhavers moeten over een goede dosis mensenkennis beschikken. Het is van belang om situaties te herkennen waarin iemand al dan niet oprecht is. Het vraagt maatschappelijke verantwoordelijkheid, inlevingsvermogen en een onderzoekende houding. En je moet stevig in je schoenen staan: de fysieke en mentale weerbaarheid van de handhaver moet voldoende zijn. Het betekent dat een handhaver ook zelf over de juiste normen en waarden dient te beschikken. Niet iedere handhaver kan aan deze eisen voldoen. (Jansen & Zethoven, 2020; Sandee, 2019)
“Om te de-escaleren is empathisch vermogen nodig en het vermogen om je in te leven in de ander. Daarbij dien je gebruik te maken van je bevoegdheid. Wanneer grijp je wel in en wanneer niet? Die afweging moet je kunnen maken. En dat is een hele verantwoordelijkheid om daarin de juiste keuzes te maken. Wat zijn je bevoegdheden? Wat is de situatie? Hoe staat de persoon erin? Hoe kan ik die situatie stoppen? Naast empathisch vermogen moet je ook laten zien dat je wel je mannetje staat, zodat uiteindelijk de ongewenste situatie stopt.”
– Perry Bakker, Koninklijke Marechaussee
De handhaver dient rekening te houden met de keerzijde van alle digitale mogelijkheden. Social media kunnen impact hebben op zijn werk. Hij komt met veel burgers in aanraking en niet altijd in wenselijke situaties. Het is beter om op social media niet duidelijk vindbaar te zijn, dan wel om heel bewust om te gaan met de inzet van socialmediakanalen. Perry Bakker (Koninklijke Marechaussee) vertelt:“Social media zijn steeds prominenter aanwezig. Je moet geen filmpjes maken waarin je je als handhaver presenteert. Er zijn mensen die een hekel hebben aan handhavers. Dus is het verstandiger om een beetje anoniem te blijven. Privacy speelt steeds meer een rol. Wat mag je wel en niet?”
INHOUDSOPGAVE ZAKELIJKE DIENSTVERLENING
