Luchtvaart

• BEDRIJVEN EN OMZET

De luchtvaart is niet één sector op zich, maar een waardeketen van verschillende sectoren. Logistiek, beveiliging, catering, hospitality, techniek, facility management. Ruim 120 sectoren maken samen de luchtvaart tot was zij is.
Bij de dienstverlening voor de luchtvaart, waartoe de luchthavens behoren, daalde de omzet met ruim 78 procent in het tweede kwartaal van 2020. De luchthavens verwerkten in het tweede kwartaal 2020 aanzienlijk minder passagiers. De omzet van de luchtvaartmaatschappijen daalde met ruim 76 procent ten opzichte van het tweede kwartaal van 2019 (CBS, 2020).

De Luchtvaart was tot begin 2020 nog de snelst groeiende vorm van vervoer. Tussen 2000 en 2018 was het aantal passagiers met 95 procent, het vrachtvolume met 45 procent en het aantal vluchten met 20 procent toegenomen. Van het reizigersverkeer was 25 à 30 procent zakelijk en 70 à 75 procent sociaal recreatief.

Uit de CBS-cijfers blijkt dat de hoeveelheid vervoerde vracht in 2020 jaar lager lag, terwijl het aantal vrachtvluchten toenam. Dit komt doordat passagiersvluchten doorgaans ook een deel van het ruim gebruiken om vracht in te vervoeren. De hoeveelheid door de lucht vervoerde goederen nam in 2020 met 6,2 procent af tot 1,6 miljoen ton. Het aantal vrachtvluchten nam met bijna 71 procent toe (Zakenreis, 2021).

De International Air Transport Association (IATA), gevestigd in Montreal, verwacht dat de omzet in de luchtvracht in 2021 goed zal zijn. Normaliter ligt het vrachtaandeel in de omzet van de luchtvaartmaatschappijen tussen de 10 en 15 procent. De belangenorganisatie voorziet in een recente marktprognose dat de inkomsten in de mondiale luchtvracht in 2021 met een toename van 8,2 procent verder positief zullen ontwikkelen met een volume (63,1 miljoen ton) dat in de buurt van het recordjaar 2018 (63,5 miljoen ton) zal komen.

De prognose betekent concreet een groei van het vrachtvolume in 2021 met ruim 13 procent vergeleken met 2020, toen daalde het vervoerde volume luchtvracht met 9,1 procent door het stopzetten van grote delen van het passagiersvervoer door de coronapandemie (Nieuwsblad Transport, 2021).

De ontwikkeling van de luchtvaart wordt bepaald door bevolkingsgroei, economische groei, inkomensontwikkeling, ticketprijzen en de capaciteitsontwikkeling op luchthavens. De groei van de economie stimuleert de luchtvaart. Los van de coronacrisis werd ingeschat dat in de periode 2018-2030 de luchtvaart het aantal passagiers met 34 procent zou toenemen. Dat gaat gepaard met een groei van 25 procent van het aantal vluchten (Centraal Planbureau, 2020).

• WERKGELEGENHEID EN VACATURES

Uit onderzoek van Decisio (2020, voor de coronacrisis) blijkt dat er op en rond Schiphol ruim 68.000 personen werkten aan het ‘luchthavenproduct Schiphol’. Amsterdam Airport Schiphol is de grootste luchthaven in Nederland met ongeveer 90% van alle banen in de Nederlandse luchtvaartsector.
De totale aan Schiphol verbonden werkgelegenheid kwam op bijna 114.000 banen (93.000 FTE).

De regionale luchthavens bieden zo’n 5.600 arbeidsplaatsen (FTE) aan. Het gaat om bijvoorbeeld werknemers bij luchtvaartmaatschappijen, beveiligingsdiensten en douane, winkels en restaurants. Ook buiten de luchthavens verdienen veel mensen een boterham aan de luchtvaart. Zoals leveranciers van onderhoudsonderdelen, taxichauffeurs en personeel in het openbaar vervoer.

De verdeling van de (directe) werkgelegenheid over verschillende sectoren op de luchthaven: Luchtvaartmaatschappijen 31.700 banen (46 procent ); Grondafhandeling 13.000 banen (19 procent), Beveiligingsdiensten 5.650 banen (8 procent), Douane, immigratie, overige overheidsdiensten 3.450 banen (5 procent), Luchthaven en luchtverkeersleiding 3.200 banen (5 procent), Cafés, Restaurants 2.800 banen (4 procent), Detailhandel, dienstverlening voor passagiers 2.000 banen (3 procent), Onderhoud, reparatie 1.300 banen (2 procent), OV en taxi 750 banen (1 procent), Overig 4.550 banen (7 procent) (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2020).

KLM, een van de luchthavenbedrijven op Schiphol vertelde in oktober 2020 dat er ontslagen zouden vallen. Het aantal ontslagen werden niet genoemd. Het aantal arbeidsplaatsen wordt in de loop van 2021 verminderd van het huidige aantal van 33.000 fte in de gehele KLM Groep naar 28.000 fte: dus 5.000 fte minder. Uit het niet-vernieuwen van tijdelijke contracten komen 1.500 fte en de Vrijwillige Vertrekregeling levert 2.000 fte op, terwijl door natuurlijk verloop nog eens 500 fte verdwijnen (Zakenreis, 2020).

• IMPACT CORONAVIRUS

Door de COVID-19 pandemie was in 2020 al een ongekend zwaar jaar voor de luchtvaart. De luchtvaartmaatschappijen kregen te maken met gigantische verliezen, en hielden een groot deel van de vloot aan de grond. 2021 is ook nog redelijk zwaar voor de luchtvaart.
De Nederlandse regionale luchthavens Eindhoven, Rotterdam-The Hague, Groningen Eelde, en Maastricht werden net als Schiphol hard geraakt door de coronacrisis. Op de twee kleinste regionale luchthavens – Groningen Eelde en Maastricht Aachen – is de impact het grootst en verdwenen bijna alle vluchten in 2020. Op Eindhoven verdwijnt in 2020 de helft van de vluchten, terwijl de directe connectiviteit op Rotterdam-The Hague met 72 procent daalt.
Op Schiphol nam het aantal passagiers met 70,9 procent af tot 20,9 miljoen. Op Eindhoven Airport daalde het aantal passagiers met 68,9 procent tot 2,1 miljoen. Rotterdam The Hague verwelkomde 489.000 passagiers, een afname van 76,6 procent. Op Maastricht Aachen Airport daalde het aantal reizigers met 81,4 procent naar 81.000.
De grootste procentuele passagiersafname vond plaats op Groningen Airport Eelde: het aantal van 17.500 reizigers in 2020 betekende een afname van negentig procent ten opzichte van een jaar eerder.
In het vierde kwartaal van 2020 vlogen er 3,6 miljoen reizigers via de Nederlandse luchthavens, een afname van 81,4 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2019 (Luchtvaartnieuws, 2021).

De vraag naar luchtvracht heeft minder te leiden onder de crisis en zal vooral worden beïnvloed
door de economische teruggang. De luchtvrachtvervoer werd tijdens de coronacrisis minder hard geraakt dan het passagiersvervoer. Verwacht wordt dat de economie zich in 2021 of 2022 heeft herstelt naar het niveau van 2019.
Waar de vraag naar passagiers in sommige maanden in 2020 vrijwel geheel verdween, bleef de wereldwijde vraag naar luchtvracht bestaan, en konden mondkapjes en andere persoonlijke beschermingsmiddelen middels luchtvracht over de hele wereld worden vervoerd. Op Schiphol daalde het totale vrachtvervoer in 2020 met 8,2 procent ten opzichte van 2019, terwijl het aantal passagiers met 71 procent daalde. Tegelijkertijd viel er door het uitvallen van passagiersvluchten een groot deel van de aangeboden vrachtcapaciteit in de belly van passagierstoestellen weg, waardoor de vraag naar vrachtvluchten sterk toenam. Sommige maatschappijen, waaronder ook Air France-KLM, zetten passagiersvluchten in als vrachtvlucht, waarbij er ook vracht in de passagierscabine werd vervoerd (zogenaamde pax-freighters).

Vanwege de uitbraak van COVID-19 staat de werkgelegenheid in de luchtvaart en aanverwante sectoren onder druk (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2020).

Er kan een structurele uitval zijn op het gebied van de werkgelegenheid als gevolg van verandering van het verminderende reisgedrag. Er wordt bijvoorbeeld verwacht dat veel zakenreizen vervangen worden door online vergaderingen.

In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft SEO Economisch Onderzoek in 2020 de effecten voor de luchtvaart doorgerekend van mogelijke toekomstscenario’s. Voor elk van de scenario’s zijn de effecten ingeschat op de vervoersstromen (passage en vracht), het netwerk, de welvaart en de economie (werkgelegenheid en toegevoegde waarde). De effecten zijn gekwantificeerd voor de periode 2020-2022.
In het meest pessimistische scenario komt het virus niet onder controle en blijven reisrestricties langdurig van kracht. Het vertrouwen onder reizigers neemt af en bedrijven stappen steeds meer over op digitale vormen van communicatie. In dat scenario wordt social distancing de norm in het vliegtuig, waardoor bezettingsgraden dalen en ticketprijzen toenemen. In combinatie met een wereldwijde recessie leidt dat tot een significante daling van de vraag naar luchtvaart.

In een van de scenario’s duurt het herstel van de passagiersmarkten tot de eerste helft van 2023. De vrachtmarkt herstelt zich sneller. In de twee andere scenario’s laat het herstel nog langer op zich wachten. In het meest pessimistische, het vierde scenario blijven passagiersvolumes langdurig 70 tot 80 procent onder het niveau van voor de crisis.
In het meest optimistische scenario daalt de bruto werkgelegenheid in 2020 met zo’n 40 duizend FTE. In de meer pessimistische scenario’s zijn de verliezen in 2020 groter. In de positievere scenario’s treedt er na 2020 een voorzichtig herstel op en kunnen bedrijven weer personeel aannemen en stijgt de productiviteit. In het meest pessimistische vierde scenario daalt de bruto werkgelegenheid in 2022 nog met 67 duizend FTE ten opzichte van 2019 (SEO Economisch Onderzoek, 2020).