Rail

• BEDRIJVEN EN OMZET

In 2020 bedroegen de opbrengsten van de Nederlandse Spoorwegen (NS) € 6.601 miljoen (2019: €6.661 miljoen). In deze opbrengsten is een vergoeding opgenomen van € 2.367 miljoen van de Britse en Nederlandse overheid om de treinen te blijven rijden ondanks de significant lagere reizigersaantallen als gevolg van de coronacrisis. In 2020 realiseerde NS een negatief resultaat uit bedrijfsactiviteiten van -€ 2.443 miljoen (2019: € 287 miljoen) met een bijbehorend nettoverlies over 2020 van -€ 2.581 miljoen (2019: € 215 miljoen). De reizigersopbrengsten in Nederland zijn gedaald met € 1.122 miljoen als gevolg lagere reizigersaantallen (NS, 2021).

In 2020 werd 40 miljoen ton goederen over het Nederlandse spoor vervoerd. Dit is 6,2 procent minder dan in 2019. Deze daling kwam geheel doordat de afvoer en de doorvoer over het Nederlandse spoor met respectievelijk 9,5 en 5,9 procent afnamen (CBS, 2021).

Eind 2019 waren er in het spoorvervoer 55 bedrijven operationeel. De NS is het grootste bedrijf in het personenspoorvervoer. DB Cargo is het groots in de goederenspoorvervoer De omzet van het vervoer per spoor was in 2019 met 6 procent flink hoger dan het jaar er voor. In 2020 daalde de omzet 36,8 procent (CBS, 2021).

In 2019 waren er zeventien spoorgoederenvervoerders actief op het Nederlandse spoor. DB Cargo is met een marktaandeel van 45 tot 50 procent veruit de grootste vervoerder van goederen op het Nederlandse spoor. Op afstand gevolgd door partijen als Lineas, Captrain, Rotterdam Rail Feeding, LTE en RTB Cargo met elk een marktaandeel van 5 tot 10 procent en samen goed voor 35 tot 40 procent van de spoorgoederenmarkt (SpoorPro, 2021a).

• WERKGELEGENHEID

In 2019 gaf de NS nog aan dat ze te maken hadden met krapte op de arbeidsmarkt. Toen verwachten ze dat er meer vacatures zouden zijn dan de omvang van instroom aan nieuwe arbeidskrachten. NS noemde ook dat ze de komende jaren bovendien een hoge uitstroom hebben van werknemers door pensionering. Dus ze hebben veel oudere werknemers. De werknemers hebben verschillend functies: op kantoor, op stations, en in de trein waaronder ook conducteur en machinist (NS, 2019).

De NS is het grootse bedrijf op het gebied van spoorwegen. De NS bestaat wel uit diverse bedrijfsonderdelen: NS Operatie (gemiddeld over 2020 circa 13.700 medewerkers), Commercie & Ontwikkeling (circa 700), NS Stations (circa 3.100, inclusief retail), Abellio UK (ruim 16.000), Abellio Duitsland (circa 3.000) en staf- en centrale diensten als HR, Finance en IT (NS, 2021).

Losstaande van de coronacrisis laten de prognoses van reizigers- en goederenvervoer tot aan 2040 een stevige groei zien, gedreven door een toename van de bevolking, toenemende verstedelijking en economische groei. Dat zou dan ook leiden tot meer werkgelegenheid. Uit de prognose van reizigers en goederen blijkt dat tot aan 2040 voor reizigers een groei verwacht wordt tussen 30 en 40 procent en voor goederen tussen 50 en 80 procent ten opzichte van 2014.

De werkelijke groei zal nog hoger kunnen zijn omdat de hoge duurzaamheidsambities van de Europese Green Deal en van het Nederlandse klimaatakkoord nog niet in deze groeicijfers zijn meegenomen. De uitwerking van deze ambities zal naar verwachting leiden tot een hogere groei voor het spoor voor zowel personen- als goederenvervoer. Zo zal bijvoorbeeld de trein voor de middellange afstanden binnen Europa het vliegverkeer moeten gaan overnemen.

Nu wordt verwacht (uiteraard gebaseerd op de coronacrisis impact) dat de volumes uit 2019 binnen enkele jaren weer gehaald worden. De groei van de laatste jaren was groter dan eerder verwacht. De coronacrisis betekent dat de prognoses mogelijk iets later in de tijd zullen opschuiven dat eerder gepland. Als een capaciteitsknelpunt in 2030 verwacht werd schuift dit door corona mogelijk op naar 2032. Knelpunten komen dus iets verder weg in de tijd te liggen, maar niet veel later (TNO, 2020).

De planning van de NS in 2020 was dat er in 2021 meer treinen zijn op het spoor. Dus ook meer behoeften aan machinisten. Ondanks de coronacrisis en de flinke daling in het aantal reizigers in 2020, blijft het aantal treinritten in 2021 mogelijk groeien. In 2020 stonden voor 2021 2.172.187 ritten met passagierstreinen ingepland, bijna 3.000 meer dan in 2020. Zo rijdt er een extra sneltrein tussen Groningen en Leeuwarden en een nachttreinverbinding tussen Amsterdam en Wenen. De NS gaat door met het uitbreiden van de dienstregeling (NOS, august 2020). Meer treinen betekent ook meer machinisten voor het personenvervoer.
Naast groeiambities voor personenvervoer zijn er ook ambities voor goederenvervoer. Om de groei mogelijk te maken moet ProRail o.a. meer capaciteit op het spoor realiseren, enerzijds door infra-aanpassingen en anderzijds door vervoerders in staat te stellen de beschikbare capaciteit op het spoor slimmer en beter te benutten. De komende jaren investeren ze o.a. verder in infra- en station projecten (Locov, 2019).

• IMPACT CORONAVIRUS

De coronacrisis zal zeker vijf jaar een negatieve impact hebben op de NS. Uitgaande van de inzichten in 2020 verwacht NS pas in 2025 weer de reizigersaantallen uit het topjaar van 2019 te vervoeren. In totaal loopt NS over vijf jaar naar verwachting 4,7 miljard euro aan inkomsten mis.
Veel stationswinkels zijn o.a. dicht, 80 procent van de OV-fietsen staan in de stalling en reizigers hebben hun abonnementen gepauzeerd. In 2020 had de NS eerst nog een positief resultaat van 164 miljoen euro verwacht (Infrasite, 22-05-2020).

De NS geeft aan dat het verlies aan reizigers grote impact heeft op de inkomsten uit het vervoer en de retail op de stations. De inkomstenderving in Nederland kan tot en met 2024 oplopen. Om weer financieel gezond te worden en het treinkaartje betaalbaar te houden, past NS zich aan de nieuwe situatie aan. Dat doen ze met een kleinere organisatie en minder investeringen als gevolg van de verwachte lagere reizigersaantallen, zodat de kosten structureel met een vast bedrag (ongeveer een kwart miljard) per jaar zijn verlaagd tot 2024 (NS, 2021).

Het vervoersbedrijf NS verwacht 2.300 banen te schrappen. Dat wil het spoorbedrijf bereiken zonder gedwongen ontslagen. In dezelfde periode gaan namelijk ook 2.500 NS’ers met pensioen. NS wil dat alle medewerkers met een vast contract gewoon blijven.
Deze functies kunnen volgens het bedrijf niet één op één worden uitgewisseld, omdat er verschillen zijn tussen de functies die vrij komen en de functies die zullen verminderen. Het kan wel betekenen dat collega’s andere werkzaamheden gaan verrichten, nieuwe vaardigheden leren en ervaring op doen in een andere functie”, aldus NS. NS is een van de grootste werkgevers van Nederland (20.074 medewerkers, 17.742 fte; 2019).

Het reisgedrag zal de komende jaren veranderen, maar ook rekent NS op een economische neergang, wat gevolgen heeft voor de reizigersaantallen. Pas na 2024 zullen de reizigersaantallen naar verwachting weer op het niveau van 2019 zijn. NS moet tot en met 2025 1,4 miljard euro besparen om financieel gezond te blijven en de prijs van een treinkaartje betaalbaar te houden. Tegelijkertijd wil NS blijven investeren. Omdat de te schrappen banen niet één op één overeenkomen met de banen van de mensen die met pensioen gaan, kan het betekenen dat mensen omgeschoold moeten worden (Algemeen Dagblad, 2020).

Het goederenvervoer over het spoor wordt vooral geraakt door de lagere industriële productie in Nederland, Duitsland en Italië. Vanaf eind maart 2020 nam het aantal tonkilometers van goederentreinen duidelijk af. De prognose van ABN AMRO was dat Spoor (Transport en Logistiek) een volume daling had van 10 procent in 2020 t.o.v. 2019. In 2021 stijgt de volumegroei weer 5 procent t.o.v. 2020 (ABN AMRO, 2020).
Het spoorgoederenverkeer van, naar, binnen en door Nederland nam in 2020 af met ongeveer vijf procent, in vergelijking met 2019. De belangrijkste verklaring voor de daling is volgens de spoorbeheerder de coronacrisis. De afname bleef volgens ProRail beperkt dankzij een goed eerste kwartaal en sterk herstel in de laatste drie maanden van 2020 (SpoorPro, 2021b).