Digitalisering in (administratieve) werkprocessen
Slimme datasystemen
• WAT HOUDT HET IN?
Digitalisering is in de 21ste eeuw niet meer weg te denken uit (werk)processen. In de gezondheidszorg spreekt men over
e-health toepassingen. Patiëntendossiers zijn digitaal inzichtelijk voor toegewezen partijen, afspraken kun je zelf online regelen en consulten kunnen (sinds corona) ook steeds vaker via beeldbellen.
Sinds 2014 al aandacht en plannen voor e-health implementatie
De toenmalig minister van VWS, Edith Schippers, benoemde in 2014 al grootschalige ambities om e-health in Nederland groot te maken. Iedereen die thuis zorg krijgt zou 24 uur per dag via beeldbellen contact moeten kunnen maken met de zorgverlener. 80 procent van alle chronisch zieken zou binnen 5 jaar online toegang hebben tot het eigen online dossier en de meerderheid moest ook thuis zelf metingen kunnen uitvoeren die op afstand zouden worden gemonitord (Rundle & Loten, 2020). Dit kwam, tot de impact van corona, in mindere mate van de grond, blijkt uit de e-health-monitor uit 2019 (Wouters et al., 2019).
Drie kwart van de huisartsen is (meer) gaan beeldbellen in tijden van de coronapandemie
De impact van corona heeft e-health in een stroomversnelling gebracht. Implementatieprocessen zijn versneld en draagkracht onder het personeel is gevonden, concludeert het FWG in het rapport ‘Onder druk wordt alles vloeibaar’ (Stichting FWG, 2020).
Uit onderzoek van Nivel (Tuyl LHD van, 2020) blijkt dat drie kwart van de ondervraagde huisartspraktijken door de coronamaatregelen gebruik ging maken van verschillende e-health-toepassingen. Beeldbellen is de grootste stijger. Ook huisarts en online vertegenwoordiger Bart Timmer is al jaren voorstander van beeldbellen. Via zijn LinkedIn-account deelt hij zijn enthousiasme en brengt hij alles over beeldbellen in kaart. Timmer:
Van Santen, 2020
De coronacrisis heeft de digitale communicatie een enorme boost gegeven. De zorg is er blijvend door veranderd. Wat mij betreft ten positieve. Het is echt een verrijking, voor patiënten én artsen.
Wat is e-health en wat levert het op?
Electronic health gaat over digitale toepassingen, zoals informatie- en communicatietechnologie, in de zorg, die ondersteuning of verbetering bieden voor de gezondheid van patiënten en de gezondheidszorg. Al vele jaren wordt gezondheidsinformatie verzameld en bijgehouden – denk aan de patiëntendossiers – die de aansluiting met de juiste zorg heeft bevorderd. Ziekenfondsen houden gegevens bij over terugbetalingen van medicatie en farmabedrijven verzamelen data over onderzoeken en ontwikkelingen van medicatie. De exponentiële groei van de hoeveelheid en precisie van de data is wel nieuw. Dankzij krachtigere machines en slimme algoritmes kunnen we meer zien en meer volgen (“Het internetmoment van onze gezondheid”, 2021).
De patiënt kan (thuis) gemeten waarden doorgeven, beeldbellen met de (thuis)zorg of door middel van domotica (bron) processen en handelingen in huis laten ondersteunen. Ook apps die zorgafspraken bijhouden en meldingen sturen, ondersteuning bieden voor mensen met een visuele of auditieve beperking, of die thuisrevalidatie mogelijk maken door telerevalidatie, bieden ondersteuning aan de patiënt op een digitaal toegankelijke wijze. Een arts kan met de opgehaalde data diagnoses stellen of gemakkelijk digitaal uitslagen en informatie uitwisselen met de patiënt (KNMG, 2022).
Digitale revolutie in volle gang
Wereldwijd komen er wel 250 nieuwe gezondheidsapps bij, volgens gezondheidsexpert en biomedicus Koen Kas. De meeste apps zijn niet klinisch gevalideerd en daardoor niet bruikbaar voor de medische wereld. Enkele zijn daarentegen wel interessant. “Microsoft werkt bijvoorbeeld mee aan een project dat wil monitoren hoe iemand typt. Begint iemand meer fouten te maken, dan wijst dat mogelijk op stress. Het Parkinson Voice Project gebruikt de slimme speaker van Amazon om veranderingen in iemands stem te detecteren en zo de diagnose parkinson te stellen nog voor iemand symptomen vertoont.”
Ook Google en Apple draaien maar wat graag mee. Apple heeft aangegeven alle gezondheidsdata die personen in de VS via de smartwatch meten, te willen delen met geselecteerde dokters. Google werkt aan een zelfmonitor voor huidaandoeningen (“Het internetmoment van onze gezondheid”, 2021). Meer weten over de intrede van Apple en Amazon in de gezondheidszorg? Lees hier verder.
Uiteindelijk bereiken e-health-toepassingen meerdere doelen voor een patiënt. Ze dragen bij aan
- zelfmanagement; een prettiger en zelfstandiger leven waarbij mensen de zelfredzaamheid vergroten en minder (snel) afhankelijk zijn van zorg, ook doordat de zorg vaker op afstand georganiseerd kan worden;
- vrijheid en veiligheid; meer ondersteuning in mogelijkheden die de eigen vrijheid kunnen vergroten door bijvoorbeeld sensoren in plaats van bedhekken. Hierbij is het wel van belang het wetsvoorstel Zorg en dwang (bron) in acht te nemen;
- preventie; leefpatronen monitoren die waarden en activiteiten analyseren. Dit kan risico’s verminderen of vermijden, en afwijkingen vroegtijdig opsporen;
- efficiëntie; de wensen en behoeften van de patiënt vervullen door de persoonlijke (service)gerichtheid van de technologieën. Daarnaast zijn de toepassingen locatieonafhankelijk te organiseren.
Vanuit het zorgperspectief is er de visie op een bijdrage aan het betaalbaar en breed toegankelijk maken van zorg (Vilans, z.d.).
• WAT VERANDERT ER PER DOSSIER?
Meer technologische ondersteuning voor de patiënt biedt mogelijkheden voor (vroege) opsporing en behandeling. Daardoor kunnen mensen langer met bepaalde klachten leven. Vaak resulteert dit in chronische aandoeningen, wat pijn, geestelijk lijden of functiebeperkingen teweeg kan brengen (Wouters et al., 2019). Daarnaast vergrijst de samenleving in rap tempo, waardoor 90 procent van de ouderen (75-plussers) last heeft van ten minste één chronische aandoening. In 2019 had meer dan de helft van alle Nederlanders (57 procent) één of meer chronische aandoeningen (bron) (Nielen, 2021). Dit legt meer druk op de zorg door complexe zorgvragen en -behandelingen en veelvuldige bezoeken aan specialisten (bron).
Wanneer mensen met meerdere chronische ziekten te maken krijgen, neemt het aantal contacten in de zorg toe (Wouters et al., 2019). Ook mantelzorgers worden vaker als zorgverlener aangesproken. De patiënt zal namelijk meer eigen regie krijgen om de beste aansluiting te creëren tussen zorg en het dagelijkse leven. Wanneer dit niet haalbaar is, zal de sociale omgeving moeten inspringen (Commissie Sociale Zekerheid en Gezondheidszorg, 2020).
Hybride zorg als oplossing voor zelfregiezorgvraag
Meer chronische aandoeningen, complexere zorgvragen, meer medische contacten en meer eigen regie en verantwoordelijkheid bij de patiënt. Geen gemakkelijke opgave, waarbij men in veel gevallen kijkt naar technologische oplossingen om de zorg efficiënter en gerichter te kunnen inzetten. Zorg hoef je niet altijd vanuit een vaste locatie te bieden. Patiënten kunnen door internet ook zelf kennis opdoen. Thuisarts.nl heeft gezorgd voor minder (telefonische) consulten en een breed publiek gebruikt en waardeert Apotheek.nl (Commissie Sociale Zekerheid en Gezondheidszorg, 2020).
• DOKTERSASSISTENT
Werkprocessen op afstand georganiseerd
De diensten die doktersassistenten bieden, kun je tegenwoordig ook op afstand organiseren. ANW Nederland heeft een digitaal systeem ontwikkeld dat volledig op afstand is te besturen. Ervaren doktersassistenten zijn verzameld op één locatie, het ‘callcenter’, waar er tussen 8.00 en 17.00 uur assistenten klaar staan om patiënten telefonisch te woord te staan. Zij verrichten de telefonische triage (bron), bepalen urgentie, geven zelfzorg- of overbruggingsadviezen, plannen afspraken in en schrijven recepten uit, afgestemd op de werkprocessen en protocollen van de aangesloten praktijk. De dienst zorgt uiteindelijk voor een herstructurering wanneer onderbezetting van toepassing is (ANW Nederland, 2021).
“Een steeds grotere groep patiënten wil contact met de huisarts op een voor hen prettig moment, zonder daarvoor naar de praktijk te hoeven komen. Fysieke eerstelijnszorg zal niet verdwijnen, maar meer dan de helft van de consulten kan prima op afstand. Dat hebben we in coronatijd ook kunnen ervaren. Daarom kiezen we bij DocLine in eerste instantie voor digitaal, en pas voor fysiek als dat echt nodig is.”
– Nicole van der Meulen-Diebels, eindverantwoordelijke van DocLine (Arts en Zorg, 2020).
Virtuele huisarts elk moment bereikbaar via smartphone
Huisartsenorganisatie Meditta is met behulp van het subsidieprogramma ‘SET’ COVID-19-zorg gestart met de Meditta Virtuele Kliniek. Dit is een virtuele kliniek voor het behandelen en bewaken van chronische patiënten, COVID-19-patiënten en post-COVID-19-patiënten. De patiënt krijgt, afhankelijk van zijn ziektebeeld, verschillende meetinstrumenten. Bijvoorbeeld een saturatiemeter, bloeddrukmeter, activity tracker, bloedglucosemeter en weegschaal. Via een bluetoothverbinding verzamelt een centrale computer, die beveiligd is volgens de laatste standaarden, de uitslagen van de metingen. Vervolgens stuurt de computer die veilig door naar de zorgverlener en een gespecialiseerd verpleegkundige van Meditta. Bij afwijkende metingen neemt de gespecialiseerd verpleegkundige contact op met de huisarts en praktijkondersteuner, waardoor zij snel een beleid of behandeling kunnen aanpassen (VitaValley, 2020).
• TANDARTSASSISTENT
Zoals artsen tegenwoordig online consulten inzetten, kan dit ook voor veranderingen zorgen voor de diensten die een tandarts biedt. Tandarts en ledenraadslid bij KNMT Jan Willem Beukers ziet steeds vaker foto’s en beschrijvingen van klachten verschijnen in zijn mailbox.
“Patiënten vragen of ze direct moeten laten kijken naar de klachten of dat het nog even kan wachten. Soms kun je het wel echt zien, als de belichting goed is en als de klachten goed worden beschreven. Dan kan je zeggen: ‘Kom maar langs na je vakantie’, of: ‘Ik kan het niet beoordelen, laat er direct naar kijken.’ Misschien wordt dit in de toekomst wel gestandaardiseerd: digitaal foto’s beoordelen of een fysieke afspraak nodig is.”
– Jan Willem Beukers, tandarts en ledenraadslid bij KNMT
• DOKTERSASSISTENT
Digitale routinegesprekken of juist fysiek? De patiënt kiest!
Om de patiënt keuzemogelijkheden te bieden, tijd te laten besparen en niet altijd te verplichten om op een vaste locatie te komen, zijn ook e-consulten mogelijk. Huisarts Jasper Schellingerhout ziet veel voordelen van e-consulten. “Patiënten krijgen zelf de regie. Het scheelt ze tijd, omdat ze niet naar de praktijk hoeven te komen en ze kunnen het doen op een zelfgekozen moment, ook ’s avonds. Vervolgens kunnen ze mijn antwoord lezen wanneer het hun uitkomt.” De vaste processen om altijd maar langs de dokter te moeten, veranderen langzaamaan, maar niet elke patiënt ziet dit zitten (Zorg van Nu, 2020). Geïnteresseerd in e-consulten? Lees er hier meer over!
Patiëntenfederatie Nederland ondersteunt dit gegeven. Er moet vrijheid zijn om het communicatiekanaal en de zorg te kiezen die bij je past (Patiëntenfederatie Nederland, 2020). Dianda Veldman, directeur van Patiëntenfederatie Nederland, legt uit: “De patiënt moet de vrije keuze houden om tussen fysieke en digitale mogelijkheden te kiezen. Veel routinegesprekken, opsturen van foto’s van bijvoorbeeld een plekje op de huid, kan makkelijk digitaal. Maar er moet eerst een cultuur worden veranderd, organisatieprocessen moeten anders. Dat kost geld en wellicht ook omzet. Dat vraagt tijd, waardoor ook fysieke mogelijkheden geboden moeten worden.” (ICT & health, 2021).
Van e-consulten naar telebegeleiding
Veldman spreekt daarnaast over de vorderingen, waarbij beeldbellen de eerste stap is. “Een volgende stap is telebegeleiding van chronische patiënten, zoals met COPD. Van monitoring naar begeleiding op afstand.”
Om telebegeleiding te kunnen realiseren, krijgen patiënten meetapparatuur in huis waarmee de arts de gezondheidswaarden in de gaten houdt. Dit is telemonitoring. Steeds meer specialisten, huisartsen en thuiszorgorganisaties maken gebruik van de data die telebegeleiding oplevert. Vervolgens nemen ze die mee in de begeleiding, telebegeleiding.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Telebegeleiding wordt vaak ingezet bij hartfalen of hoge bloeddruk. Huisartsenpraktijk Westerdokters in Amsterdam heeft de subsidie SET COVID-19 toegekend gekregen en is gestart met het doorvoeren van thuismetingen. Patiënten krijgen thuis een weegschaal, saturatiemeter, bloeddrukmeter en vragenlijst voor de triage en monitoring. De meetapparatuur is aangesloten aan het programma TeleQ, waardoor huisartsen bij een afwijkende meting – bijvoorbeeld een te hoge bloeddruk – een melding krijgen om telefonisch, via videobellen of via de chat contact te leggen met de patiënt. Huisarts en oprichter van huisartsenpraktijk Westerdokters, Vladan Ilić, vertelt: “Een goede bloeddruk is voor mij als huisarts minder belangrijk, ik wil alleen een waarschuwing krijgen als het níét goed gaat. De data die patiënten verzamelen, zijn van hen zelf. Ze mogen wat mij betreft wel tien keer per dag hun bloeddruk meten. Wij willen op de hoogte zijn als dat nodig is, maar zij zijn zelf in control.” (VitaValley, 2020b).
Data op z’n best ingezet | A staff solution that keeps patient care plans moving forward |
Een interessant voorbeeld is het ‘Mercy Virtual Care Centre’. Een ziekenhuis in Amerika dat zo veel mogelijk via data service en zorg inricht. Door het gebruik van gelaagde, technologiegestuurde programma’s, pakt het virtuele team actuele problemen aan. Daardoor neemt de tevredenheid van zowel de arts als de patiënt toe. Het personeel gebruikt het elektronisch patiëntendossier (EPD) om het bedteam te ondersteunen door middel van realtime beoordeling, documentatie, bestellingen voor tests en therapieën, en efficiënt beheer van opnames en overdrachten. Dit verkort de wachttijden voor spoedeisende hulp, verhoogt de patiëntveiligheid door minder verbale bevelen en zorgt voor een snelle reactie op de behoeften van de patiënt.
Daarnaast creëert het team sterke zorgrelaties met patiënten door een kit die bewaking op afstand, wekelijkse contactmomenten en consistente implementatie van het zorgplan behaalt. Bij deelname aan het programma ontvangen patiënten een tablet, bloeddrukmeter, puls-oximeter en weegschaal. Met behulp van geavanceerde analyses en interactieve technologieën monitort en betrekt het team chronisch zieke patiënten proactief en biedt het geïndividualiseerde zorg die hen gezonder maakt en uit het ziekenhuis houdt (Mercy Virtual, z.d.).
Uitdagingen datagestuurd werken
Automatisering en zorg op afstand klinkt misschien interessant, maar in de praktijk is dit niet voor elke patiënt van toepassing. Wanneer je bijvoorbeeld de anticonceptiepil slikt, krijg je die elke drie maanden. Dit is vaak dezelfde dosis, waardoor automatische uitlevering van toepassing kan zijn. Je krijgt een berichtje dat je het kan afhalen bij de robot, dan vervalt het contact en de controle met de assistent. Wanneer je te maken hebt met wijzigingen in medicatie of er treden complicaties op, kan een automatiseringsproces geen service bieden.
Als specialist heb je daarnaast te maken met het groeiende aantal data die ontstaan. E-health-toepassingen, zoals thuismetingen, kunnen data genereren, die een specialist moet beoordelen, zegt Bob Verhagen, hoofd strategie en innovatie bij Heart for Health. “Je hebt in eerste instantie dus meer personeel nodig om al die data te beoordelen, terwijl de werkdruk al zo hoog is.” Verhagen benoemt hierin de urgentie voor een andere werkwijze:
Don, 2019
Niet alleen artsen en verpleegkundigen, maar ook algoritmes kunnen helpen bij de efficiënte beoordeling van medische data. Het kost echter tijd om daaraan te wennen, en bovendien is het nog niet altijd duidelijk hoe dat soort gedigitaliseerde protocollen binnen de huidige regelgeving passen.
Daarnaast is datagestuurd werken pas echt interessant als je data koppelt. Stel: je koppelt de informatie van een darmonderzoek aan de eetgewoonten van een patiënt, dan kun je behandelingen preciezer inzetten. Om alle data van instellingen, bedrijven en producten samen te brengen, is een uitdaging. Hierbij spelen privacy, ethiek en juridische argumenten een rol. En ook de techniek werkt soms tegen. De data zitten verspreid: bij de overheid, zorgverleners (ziekenhuizen, thuisverpleging, tandartsen, huisartsen en fysiotherapeuten), wetenschappers, bedrijven uit de farma- en (bio)techsector, burgers. Die schermen gegevens af, want het gaat om gevoelige en vaak privé-informatie. Daarnaast halen alle partijen hun data op via hun eigen systemen en indeling. Als er verschillende methoden zijn gebruikt, is samenvoegen veel moeilijker (“Het internetmoment van onze gezondheid”, 2021).
Een interessant voorbeeld is het Europese initiatief Melloddy. Hier voegen farmabedrijven data uit ontwikkelingstrajecten toe aan een machinelearning-platform. Die data zijn intellectueel eigendom en strikt vertrouwelijk, waardoor ze bij de eigenaar blijven. Relevante onderdelen worden versleuteld met een code en via blockchain (bron) gedeeld met het algoritme (bron). De data zijn dus niet te traceren, maar kun je wel gebruiken voor analyses. Melloddy brengt meer dan 1 miljard datapunten samen om de biologische effecten van ruim 10 miljoen moleculen in kaart te brengen. Zo moet Melloddy sneller moleculen vinden die helpen ziekten te bestrijden (“Het internetmoment van onze gezondheid”, 2021).
• APOTHEKERSASSISTENT
Automatiseringsinnovaties zetten vierogenprincipe onder druk
De apothekersassistenten hebben in het werkveld te maken met digitale systemen die processen controleren en wanneer nodig meldingen geven. Bijvoorbeeld bij het gebruik van meerdere medicaties. De computer meldt automatisch of de medicatie risicovol is of niet voor een patiënt, gebaseerd op de beschikbare informatie in het medicatiedossier. Dat zou het vierogenprincipe (bron) overbodig kunnen maken. Dit proces is goedkoper als je het automatiseert en in de toekomst voor meer processen kan gebruiken, legt Nitika Chouhan, werkzaam bij Amstelveense Apotheken uit.
“De apothekersassistente zal zeker niet volledig verdwijnen, maar het aantal dat nodig is zal minder worden door het automatiseren van processen. Een robot die processen automatiseert, zoals digitaal recepten controleren, medicatiedoosjes kan stickeren/klaarmaken met de juiste gebruikersinformatie en de medicatie gelijk thuis kan laten bezorgen, zal ten koste gaan van een assistente. Wat kan je als assistente leveren ten opzichte van wat een geautomatiseerd proces kan bieden? Het automatiseren van processen kan bijdragen dat de focus/tijd van het werk van assistenten kan verschuiven, van het klaarmaken/afleveren van medicatie, naar het coachen/monitoren van het gebruik van de medicatie en het behalen van behandeldoelen voor individuele patiënten.”
– Nikita Chouhan, Amstelveense Apotheken
Automatisering wordt binnen de apothekersbranche ook doorgevoerd in nieuwe uitgiftesystemen. Binnen de BENU Apotheek zijn er voor alle apotheken ‘geneesmiddelen uitgifte automaten’. Jaap Haaksema, directeur bij BENU Apotheek legt uit hoe dit aansluit, maar ook taken overneemt van de assistent.
“Er zijn kansen rondom automatiseren en digitaliseren. Wij hebben in alle apotheken een ‘geneesmiddel uitgifte automaat’ (of meerdere) staan. De automaten doen de terhandstelling 24 uur per dag, dat is deels ter vervanging van een assistenten. Je haalt hiermee werk weg wat oorspronkelijk via de balie gaat en wat geen zorginhoudelijke meerwaarde heeft. Software of robotisering zorgt ervoor dat werk makkelijker, korter of minder foutgevoelig wordt waardoor je meer tijd kunt vrijmaken voor ‘zorgtaken’. Deze worden steeds belangrijker om de toegevoegde waarde van de apotheek te laten zien en dat is voor de klant van groot belang.
Met de klant in gesprek gaan over de medicatie of juist gewoon aandacht geven aan de persoon, bijvoorbeeld kwetsbare ouderen, vergroot de waardering van de apotheek. Door technologische innovaties zijn sociale skills minstens even belangrijk als de inhoud van het vak. Haaksema; “Als je kijkt hoe een nieuwe BENU apotheek eruit ziet, zijn dat meer spreekkamers en meerdere uitgifte automaten. Dat zegt denk ik al voldoende. Automatiseren daar waar het kan maar daarnaast focus op het gesprek met kwetsbare patiënten. Dan heb je het gelijk over de kern van het vak, de medicatie beoordeling. Als je die combineert met de gezondheidscheck sla je een dubbelslag en maak je een noodzakelijke stap naar preventie.
Assistenten meekrijgen bij implementatie digitale systemen
Daarnaast zorgen online systemen voor meer regie vanuit de patiënt. Er zijn apps beschikbaar waarmee je medicatie kunt bestellen en je medicatieoverzicht kunt inzien. Dit zorgt voor minder (telefonische) vragen aan de assistent. Door minder telefoondrukte kun je de assistent op een andere plek inzetten, waar zij de huisarts kan ondersteunen, die vaak onder tijdsdruk staat. Huisarts Jasper Schellingerhout ziet in de praktijk nog wel punten die van belang zijn voor een optimale implementatie. Niet alle assistenten bleken open te staan voor online systemen. “Zeker de oudere assistenten. Ze gingen voor de patiënt invullen dat die de afspraken helemaal niet online wil maken. Want een patiënt ‘belt toch ook voor een praatje?’. Totdat ze zelf de voordelen voelden, toen waren ze om. Ze komen nu meer toe aan hun waarde, ze kunnen meer handelingen verrichten. Dat maakt het werk leuker.”
Inmiddels scheelt het de praktijk van Schellingerhout een paar honderd telefoontjes per week. Op zaterdag en zondag plannen ze voor de week erna al vijftig afspraken online in. De assistenten hebben het rustiger. Een van de assistenten heeft een opleiding gevolgd tot spreekuurondersteuner en kan nu bepaalde klachten van patiënten afhandelen. Dat ontlast het spreekuur van de huisartsen (Zorg van Nu, 2020b). Juist de verschuivende aandacht naar andere werkzaamheden is van belang voor de assisterende beroepen. Ali Parsa, CEO van het Britse Babylon Health, schetst het belang van de menselijke hand in samenwerking met technologie. “Geen machine kan die hand op je schouder leggen om te beloven er voor je te zijn. Het betekent vooral dat artsen en machines intensiever zullen samenwerken.”
Serious gaming als leerinstrument voor implementatie zorgtechnologie
Personeel meekrijgen in nieuwe digitale processen vraagt een aanpak over meerdere lagen. Assistenten zijn verbonden aan processen van anderen, zoals de apotheek, of aan de werkwijze van een huisarts. Maar zij hebben ook te maken met ICT of inkoop. Een nieuwe manier om samen te leren is serious gaming(bron). Hendrik’s Escape Room is hier een voorbeeld van.
De spelers worden aangemoedigd samen te werken en kennis te nemen van elkaars perspectief. Uiteindelijk dienen zij gezamenlijk te bepalen welke technische zorgoplossing het best is voor het probleem van patiënt Hendrik. Welk perspectief ze kiezen is aan hen: het gaat om het gesprek. De toepassing kan ook een belangrijke rol spelen in regionale samenwerkingstrajecten, de scholing van nieuwe medewerkers bij mbo- en hbo-opleidingen, en werving en selectie van medewerkers (Omring, z.d.).
Virtuele leerapotheek
Virtual reality wordt ook toegepast in de virtuele leerapotheek waar opleiding en praktijk van een apotheek dichter bij elkaar worden gebracht. In de virtuele leerapotheek worden beroepssituaties aan de hand van op de praktijk gebaseerde beschreven scenario’s met 3D- en 360-beelden van een apotheek gefilmd. Iedere situatie in de virtuele leeromgeving wordt gemaakt op basis van scripts waarin scenario’s met beslisbomen zijn beschreven. Studenten kunnen per situatie op verschillende momenten kiezen welke handelswijze het beste is. De antwoordopties geven studenten inzicht in de manier waarop ze kunnen handelen. Bovendien geeft het studenten met weinig praktijkervaring direct inzicht in de mogelijke oplossingen (CIV Welzijn & Zorg, 2021).
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER IN DE PRAKTIJK?
Docter on demand
- BeterDichtbij; heeft u een vraag aan uw huisarts, medisch specialist of andere zorgverlener? Of is het goed dat u en uw zorgverlener elkaar zien, maar makkelijker om dat vanuit huis te doen? Met de gratis BeterDichtbij-app heeft u eenvoudig en veilig contact met uw eigen arts of een andere zorgverlener. Inmiddels is de communicatieapp bij zo’n 36 ziekenhuizen in gebruik (BeterDichtbij, 2022).
- Translate gadgets voor de taalbarrière; het vermogen om elke taal, overal en op elk moment te spreken – tijdens een wandeling door de bergen, op vakantie in een vreemd land, op een cruiseschip in het midden van de oceaan – zou transformerend zijn, iets wat we Tech for Change noemen. En realtime vertaling is tegenwoordig op verschillende manieren beschikbaar, dankzij machine learning, kunstmatige intelligentie en cloudverwerking. Die mogelijkheid is op verschillende apparaten te zien (Kaplan, 2021).
- HartWacht; de patiënt meet zelf zijn hartritme, bloeddruk en gewicht. De app stuurt de data daarna door, waarna algoritmes en specialisten de data interpreteren en advies geven. Hierdoor maakt men 70 procent minder gebruik van spoedeisende hulp, en zijn er 30 procent minder spoedritten met de ambulance nodig (HartWacht, z.d.).
- MedApp; helpt gebruikers van medicatie met het op tijd innemen en bijbestellen van hun medicijnen. Via de app kun je onder meer een ‘slimme’ medicijnwekker instellen, bijsluiters bekijken, innameroosters raadplegen of je voorraad beheren (Don, 2019).
“Het is fijn dat je mensen kunt helpen, waardoor ze ons verder niet nodig hebben. Soms moesten we wel vier keer per dag bij cliënten langsgaan voor de medicatie. Nu hoeven we maar één keer per week langs te komen om het apparaat bij te vullen. Als cliënten het fijn vinden dat we vaker langskomen, blijven we dat natuurlijk doen.”
– Carla Siecker, verzorgende IG bij Omring (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2020).
Overheidsondersteuning
Om e-health verder te professionaliseren heeft de overheid vijf versnellingsprogramma’s doorgevoerd: Informatie-uitwisseling Patiënt en Professional (VIPP) (bron) en wetsvoorstel elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (Wegiz) (bron). Daarnaast bevat zorgvoorinnoveren.nl alle informatie voor zorgvernieuwers die een idee willen uitwerken en helpt Health Deal voor een goede samenwerking tussen publieke en private partijen (Ministerie van Algemene Zaken, z.d.).
Jan Willem Beukers, tandarts en ledenraadslid bij KNMT, vertelt waar hij tegenaan loopt rondom de intrede van de Wegiz: “Online inzage van de medische geschiedenis is soms erg handig en steeds noodzakelijker, omdat patiënten ouder worden. Er is een geval van een tandarts die is aangeklaagd voor het doodbloeden van een patiënt. Die gebruikte bloedverdunners, maar heeft dat niet doorgegeven. Het moeilijke is om dossiers inzichtelijk te maken wegens de privacywetgeving. Je moet patiënten toestemming vragen, maar met meer dan tweeduizend patiënten is dat nogal een klus en er moet een beveiligde verbinding aangelegd worden. Dan moet ik met een overheidswebsite verbinding leggen waarop die gegevens staan. Dat kost mij geld voor onderhoud en de software. Ook in specifieke gevallen, bijvoorbeeld als een moeder belt met een vraag over de afspraak van haar dochter, moeten we kijken of we de info mogen geven.”
• WAT IS DE IMPACT VAN SLIMME DATASYSTEMEN OP HET WERKVELD?
Omdat de apothekers- en doktersassistent op verschillende locaties werkzaam kunnen zijn, is het lastig een generatief plan op te stellen. Elke praktijk, bedrijf of organisatie heeft zijn eigen werkwijze en financieringsmodel om wel of niet te kiezen voor digitale (automatiserings)processen. Wel is het belangrijk om de snelle stijging van deze innovaties te volgen en kennis te delen. “E-health is geen hype, het is een serieuze transformatie waar we middenin zitten”, zegt Kees Donkervoort, oud-ziekenhuisdirecteur en tegenwoordig algemeen directeur van KPN Health. “De hartfalenpoli van het LUMC is inmiddels een stuk minder druk door telemonitoring op afstand. Niemand zit te wachten op overbodige huisarts- of ziekenhuisbezoeken. Mensen willen zélf de regie.” (Don, 2019).
Voor de assisterende beroepen betekenen deze ondersteunende digitale processen een andere manier van werken en meer kennis van diverse online systemen. Dit helpt in het beter en makkelijker kunnen beoordelen van de situatie van een patiënt, het zorgt voor andere administratieve taken en je kunt gemakkelijker samenwerken met andere experts. Dit vraagt een basisniveau Nederlands, ook om de informatie goed uit te kunnen wisselen. Daarnaast heeft de assistent kennis nodig van privacywetgevingen: welke data mag ze wel of niet delen wanneer een patiënt belt? De assistent kan als ‘poortwachter’ dienen om te bepalen wanneer een patiënt langs moet komen, welke data ze mag delen en of samenwerking met lokale initiatieven gepast is.
Voor de apothekersassistent betekend meer automatisering van processen een verschuiving van taken en verantwoordelijkheden. Jaap Haaksema, directeur BENU Apotheek, legt uit. “Als je nu kijkt kan 80-85 procent van alles wat er aan de klant gedistribueerd wordt via een machine worden geregeld. De overige 20-15 procent zijn de zaken waar je toegevoegde waarde ziet voor zorgtaken. Daarvoor moet je extra leren en de tijd voor nemen, dat is de grootste uitdaging voor de assistenten denk ik.”
E-consulten en beeldbellen
Door de impact van corona zijn er meer praktijken die gebruikmaken van e-health-toepassingen. Uit het onderzoek ‘De rol van e-health in de organisatie van zorg op afstand in coronatijd’ van Nivel (2020), blijkt dat beeldbellen en e-consulten voor positieve veranderingen zorgen voor de huisarts. Maar ze brengen ook meer administratieve taken mee voor de doktersassistenten. “Een belangrijk struikelblok waar praktijken tegenaan lopen, is dat e-consulten niet altijd direct binnenkomen in het huisartseninformatiesysteem (HIS) en ook niet rechtstreeks vanuit het HIS beantwoord kunnen worden. Dit zorgt voor meer administratieve lasten, die vooral beslag leggen op de tijd van de doktersassistenten.” De informatie uit een e-consult zou direct ingeladen moeten worden in het medisch dossier en niet overgetypt of gekopieerd hoeven te worden vanuit e-mails of digitale formulieren.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
De efficiëntieslag die veel praktijken nog moeten maken, zal nog van invloed zijn op het blijvend gebruik en de kosteneffectiviteit van e-health in de huisartsenpraktijk. Ook beeldbellen vraagt nog extra aandacht om die goed te kunnen implementeren in de praktijk. Ondersteuning op technisch en financieel vlak is vanuit de huisarts gewenst, maar dat zou de assistent kunnen doen. Daarnaast geven huisartsen aan dat doktersassistenten zelf ook meer initiatief en draagkracht mogen geven aan beeldbellen. Dit gebeurt niet altijd, omdat het voor sommige assistenten nieuw is en niet volgens de weg gaat die ze kennen. Bewustwording over het blijvend gebruik van e-health is hierbij van belang.
Coördinatie vanuit de spin in het web
De doktersassistent is vaak de spin in het web en zij zal digitale stromen moeten begrijpen en waar nodig moeten kunnen coördineren, stelt Sietsche van Gunst, beleidsmedewerker bij de NVDA. “Om een voorbeeld te geven: je kunt als patiënt via een digitaal systeem een afspraak maken met de huisartsenpraktijk. Dan kun je misschien over drie dagen terecht, met als reden ‘buikpijn’. Maar de klachten kunnen ook zodanig zijn dat het niet verstandig is om drie dagen te wachten. Als patiënt weet je niet altijd of de klachten spoedeisend zijn. Een doktersassistent moet de spoedeisende klachten eruit filteren.”
Naast complexe, digitale, innovatieve systemen zal de student ook basisprogramma’s als Word en Excel moeten beheersen. Veel digitale systemen zijn vanuit deze programma’s opgesteld en die zijn voor de tandartsassistente van toepassing. “De assistent moet vaardig zijn met basisprogramma’s als Word en Excel. Vroeger was een dossier alleen om de rekening te onderbouwen. Nu moet het dossier bijgehouden worden over hoe de vulling is gelegd, maar ook waarom. Is de patiënt bijvoorbeeld gevallen of was de vulling te oud? Het bijbehorende onderzoek moet dus ook worden vastgelegd.”
Verschillende ICT-skills
Om meer zicht te krijgen op wat deze ontwikkelingen daadwerkelijk betekenen voor de Nederlandse arbeidsmarkt en de verschillende (top)sectoren, hebben het opleidingsfonds Arbeidsmarkt ICT (CA-ICT), NLdigital en CIO Platform Nederland samen met de topsectoren Energie, Chemie, Life Sciences & Health (LSH) en High Tech Systemen & Materialen (HTSM) in de periode 2017-2019 laten onderzoeken wat de impact van digitalisering en automatisering is op verschillende beroepen en op werknemers met diverse ervarings- en opleidingsniveaus. Met als insteek om Nederland ook in de toekomst concurrerend te houden, met een beroepsbevolking die beschikt over voldoende (digitale) vaardigheden (Elliott, 2017; McAfee en Brynjolfsson, 2017). Download hier het gehele rapport voor de uitgebreide beschrijvingen.
Voor de (top)sector health zijn onderstaande trends gesignaleerd.
| Digitale, technische en ICT-vaardigheden | ||
|---|---|---|
| Categorie | Voorbeeld | |
| Met name vraag naar | Basic computer skills | Tekstverwerkings-, presentatie- en spreadsheetsoftware, internetbrowsersoftware, e-mailsoftware, besturingssysteem-software en back-up- of archiefsoftware zoals Microsoft Office, Windows-besturingssysteem, Solaris, Unix, TextPad, Ubuntu |
| (Lichte) stijging in vraag | Digital transformation | 3D-printen, kunstmatige intelligentie, blockchain, cloud computing, cybersecurity, docker, internet of things, robotica |
| Big data and analytics | Data-analyse, natuurlijke taalverwerking, parallel computing, machine learning, kunstmatige intelligentie, business intelligence en data-analysesoftware zoals Hadoop, Spark, Hive, Pig, Tableau, Rapidminer, Logistic regression, Support vector machine, K mean, Text analytics | |
| Specialized software | Software voor bestandsversie, industriële besturingssoftware, medische software, software voor het maken van kaarten en nalevingssoftware, zoals Blackboard, Git, SVN, arcgis, SCADA | |
| Daling in vraag | Computer-aided design | Computerondersteunde ontwerp- en fabricagesoftware (CAD/CAM), computergebaseerde trainingssoftware en patroonontwerpsoftware, zoals Catia, CAD, E-plan, Cadence, Autocad, civiele 3d |
| Overige vaardigheden | ||
|---|---|---|
| Categorie | Voorbeeld | |
| In toenemende mate gevraagd | Self-starter | Initiatief, proactief, zelfstandig |
| Collaboration | Samenwerken, teamspeler | |
| Communication | Communicatie, schrijven, spreken, presenteren | |
| De vraag stagneert | Planning en organisation | Planning, organisatie, agile |
| Creativity | Innovatief, creatief, origineel | |
| Active learning | Actief leren | |
| Belangrijker dan andere topsectoren | Flexibility | Flexibel, aanpassen |
| Service orientation | Klantgericht | |
| Leadership | Coördineren, delegeren, overtuigen, onderhandelen |
(Prüfer et al., 2020)
INHOUDSOPGAVE ASSISTERENDE GEZONDHEIDSZORG
