Slimme hulpmiddelen die de zorg leuker en efficiënter maken
E-Health
• WAT HOUDT HET IN?
Onder de macrotrend E-health verstaan we technologische middelen met elk hun eigen doel en toepasbaarheid voor zorg en welzijn. Denk hierbij aan het digital health passport, dat mede door de gevolgen van corona is ontstaan. Maar ook aan soft technology, zoals de groei in wellness-apps voor mentale en fysieke trainingen. Medewerkers in zorg en welzijn werken ook steeds vaker met gadgets als de smart hip, een soort heupairbag voor ouderen. En met sensortechnologie, waardoor bewoners in bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg beter en rustiger kunnen slapen. Daarnaast maken ze ook steeds meer gebruik van augmentedreality- (AR) en virtualreality-technologieën.
• WAT VERANDERT ER PER WERKVELD?
• ZIEKENHUIZEN EN ANDERE GESPECIALISEERDE MEDISCHE ZORG
Wearables uitgegroeid tot serieuze gezondheidsmonitor
Ziekenhuizen en andere gespecialiseerde medische zorg maken steeds meer gebruik van wearables. Wearables begonnen als handige gadgets die konden tellen hoeveel stappen je op een dag zette en hoeveel calorieën je verbrandde. Maar weinig mensen namen de draagbare apparaten heel serieus. Dat is tegenwoordig echter in een rap tempo veranderd. De markt voor draagbare technologie is namelijk sneller gegroeid dan verwacht. Het gebruik van draagbare technologie is in de afgelopen vier jaar meer dan verdrievoudigd. Dat komt onder meer door toenemende interesse van consumenten in hun eigen gezondheid. Niet alleen consumenten gebruiken tegenwoordig wearables, maar ook artsen raden ze aan. Dat verandert de dynamiek van de hele gezondheidszorg.
Slimme pleisters bieden uitkomst voor veilige zorg
Naast wearables is de slimme pleister ook steeds meer in opkomst. Patiënten die thuis of in het ziekenhuis herstellen, wil je goed in de gaten houden. Bijvoorbeeld door hun hartslag, ademfrequentie en temperatuur te meten. Nu doen we dit vaak handmatig. Dat kost tijd en er is een verhoogde besmettingskans. Maar de verrichting kan ook geautomatiseerd plaatsvinden, met een slimme pleister. Zo hoef je minder vaak de kamer in om metingen te verrichten. Er blijft zo meer tijd over voor andere zorgtaken en zijn er minder beschermingsmiddelen nodig. Door op afstand te monitoren, beperk je ook de verspreiding van infecties (zoals corona). Meet de pleister afwijkende waarden? Dan krijgt de verpleging daar een melding van. De patiënt wordt dus continu gemonitord. Hierdoor signaleer je snel een eventuele achteruitgang. Doordat je patiënten met een slimme pleister makkelijk op afstand in de gaten kunt houden, kunnen zij soms eerder thuis verder herstellen.
Ontspannen de operatiekamer in met VR- en AR-technologie
Verder zien we op het gebied van e-health in ziekenhuizen en andere gespecialiseerde zorg ook steeds meer virtual en augmented reality (VR en AR). Bijvoorbeeld als ontspanning voor operaties. Wachten op een operatie is niet fijn, zeker niet voor kinderen. Om die situatie iets aangenamer te maken, is er speciaal behang en een app. Die werkt met augmented reality. Door de camera van de smartphone of tablet op de muur te richten, komt het behang tot leven. Zo lijken schildpadden, kwallen en vissen door de hele ruimte te zwemmen. Ook VR kan voor afleiding zorgen bij angst of zenuwen. Therapie met een virtualrealitybril werkt effectief als pijnbestrijding. Wanneer je er een opzet, kom je in een digitale wereld terecht. Lichamelijk blijf je waar je al was. In deze virtuele wereld kun je een spel spelen of een simulatievideo kijken en hier bijvoorbeeld in rondlopen. Dit werkt afleidend en pijn bestrijdend wanneer je in de behandelstoel zit of in een ziekenhuisbed ligt. Niet alleen voor de zorgvragers zijn er VR- en AR-toepassingen, ook de zorgverleners kunnen het gebruiken. Er zijn apparaten en apps die zorgverleners op de werkvloer trainen om de handhygiëneprotocollen beter te volgen. Dat gebeurt via augmented reality of virtual reality. Met de handen doorlopen ze de reinigingsstappen. Het apparaat of de app registreert welke bewegingen je maakt, en of je het goed doet.
Tot slot zijn er in ziekenhuizen ook nog hologrammen in opkomst. Artsen kunnen bijvoorbeeld holografische projecties, oftewel 3D-beelden, van lichaamsdelen voor zich projecteren om uitleg te geven aan patiënten. Ze kunnen zelfs virtueel opereren op het hologram, waarna een robot de eigenlijke operatie uitvoert.
“Ik denk dat we steeds meer gebruik zullen maken van e-healthtoepassingen. En ik denk dat dat ertoe zal leiden dat ook de opleidingen er iets mee moeten. Dat betekent: hoe ga je om met die technologie? Weet je het goed toe te passen? Hoe zorg je ervoor dat de cliënt of patiënt zich daar prettig bij voelt en hoe gaan de mantelzorgers daaromheen ermee om? Dus ik denk dat digitalisering een hele belangrijke rol zal gaan vervullen in het opleidingenveld.”
– Devie Rusch, Actiz
• VERPLEGING, VERZORGING EN THUISZORG (VVT)
In de verpleging, verzorging en thuiszorg kan e-health ervoor zorgen dat zorgvragers langer verantwoord thuis wonen. Zo onderschrijft expert Tim Kind van Actiz dat het in de toekomst moeilijk zal zijn voldoende personeel te vinden om de zorg te blijven geven.
Slimme medicijndispenser en glucosemeter verlagen werkdruk in de thuiszorg
Zorgmedewerkers zijn nu niet of nauwelijks bekend met de mogelijkheden die technologie bij mensen thuis biedt. Terwijl enthousiasme en voldoende kennis van zorgmedewerkers cruciaal is voor een succesvolle toepassing. Zo is er de slimme medicijndispenser voor ouderen die thuis wonen en die verschillende medicijnen moeten innemen. Met dit apparaatje hoeft de thuiszorg niet meerdere malen per dag langs te komen voor controle. Voor ouderen is het prettig dat ze hun eigen regie weer terugkrijgen, en er niet steeds een hulpverlener over de vloer komt. Er zijn inmiddels drie slimme medicijndispensers: de Medido van Innospense, de Spencer van Philips en cMed plus van FocusCura.
Naast de slimme medicijndispenser is er een slimme glucosemeter. De meest gebruikte methode om de bloedsuikerglucosewaarden te meten, is de vingerprik. Deze methode werkt goed, maar veel mensen vinden het pijnlijk, zeker als het meerdere malen per dag noodzakelijk is. Met de slimme glucosemeter is het mogelijk om bij diabetes de bloedsuikerwaarde te controleren, zonder – of althans zo min mogelijk – te prikken. De meter geeft met grafieken en pijlen weer of de bloedsuikerglucosewaarde (snel) stijgt, daalt of constant blijft. Dit gebeurt door het scannen van een op de huid bevestigde sensor.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Ontspanning en begeleiding met VR- en AR-toepassingen
VR kan er in de ouderenzorg voor zorgen dat ouderen zich meer kunnen ontspannen. Er even tussenuit, naar het bos of strand is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Zeker als men ouder is en te maken krijgt met beperkingen, chronische pijn of dementie. Dan kun je minder makkelijk op stap. Er zijn allerlei virtualrealityfilmpjes waarbij het net lijkt alsof je door het bos loopt, een museum bezoekt of je in je eigen oude woonwijk bevindt. Ouderen kunnen zo even op stedenreis, op vakantie of naar het strand. Een fijne manier om te ontspannen en even aan de werkelijkheid te ontsnappen.
Ook hier is e-health er niet alleen voor de zorgvragers, maar ook voor professionals. Er is een online spel en een virtualrealitybril waarmee zorgverleners kunnen ervaren hoe het is om dementie te hebben. Het is moeilijk om je voor te stellen wat iemand met dementie meemaakt: verwarring, angst, verdriet, frustratie. Dit kan hectisch zijn voor zowel zorgvragers als hun familie. Met een VR-dementiebril kunnen zorgmedewerkers zelf ervaren hoe het is om dementie te hebben. Tijdens een korte simulatie stappen ze in het leven van iemand met dementie en ineens lijkt niets meer logisch. Deze ervaring helpt om meer begrip te krijgen voor het gedrag van mensen met dementie.
“Als ik kijk naar epic gamechangers binnen de zorg is dat toch augmented reality, omdat je op afstand heel goed mensen kunt instrueren. Dat geldt voor de thuiszorg, maar ook voor mantelzorgers die op afstand zijn. Een cliënt die bijvoorbeeld niet weet hoe de afstandsbediening werkt, kan je daarmee helpen, maar ook met complexe zaken. Daar zie ik zeker op alle niveaus heel veel mogelijkheden voor. Hulp bij een acute vraag door een expert bijvoorbeeld. Maar ook voor ondersteuning in de opleiding is het inzetbaar. Virtual reality is voor mij dat je in een andere realiteit zit. Bij augmented reality zit je in het hier en nu, maar heb je een extra mogelijkheid tot direct contact. Het is makkelijker dan virtueel reality. Daarbij zit je vast aan een bril ofzo, dat heb je bij augmented reality niet. Je hebt een andere beeldinstelling en het is snel te behappen voor bijna iedereen.”
– Tiny Wentholt-Janssen, Archipel Zorggroep
Innovatie zorgt voor preventie; sensortechnologie in slimme vloeren
De Smart Floor is een e-healthtoepassing gebaseerd op sensortechnologie. In samenwerking met tanteLouise is een zorgapplicatie ontwikkeld waarmee je bij ouderen objectief een verhoogd valrisico kunt vaststellen. In de vloeren van bijvoorbeeld een verpleeghuis of een therapieruimte breng je honderden antennes aan (50 per vierkante meter) waarmee je heel nauwkeurig informatie kunt verzamelen over het loopgedrag van ouderen. Een sensor in de schoen of manchet om de enkel registreert zaken als loopsnelheid, paslengte en de stand van de voeten. Als dat patroon wijzigt – bijvoorbeeld bij een verslechtering van de fysieke conditie of als gevolg van medicijngebruik –, kan dat wijzen op een verhoogd valrisico. Met het blote oog zijn die minimale veranderingen nauwelijks waarneembaar. Met de verkregen data echter, kan de zorgverlener op basis van objectieve meetresultaten weloverwogen passende maatregelen treffen. Zo kan hij de oudere cliënt adviseren om alleen nog te wandelen met een rollator of een ander hulpmiddel, om een val te voorkomen.
“Wij doen best veel aan preventie. Vallen is een groot probleem in de wereld van ouderen. Wij zijn als eerste een paar jaar geleden gestart met slimme vloeren. Bij iedere vervanging van een vloer in nieuwbouw situaties leggen wij sensoren aan. En mensen hebben dan een device om hun enkel die contact met die vloer maakt. Zo kunnen wij gewoon zien wanneer iemand valgevaarlijk is. En op basis van die data kun je indiceren of iemand een loophulpmiddel nodig heeft. Dus als preventie voor vallen gebruiken we een slimme vloer, voor heupfracturen gebruiken wij die heupairbag.”
– Jan Kees van Wijnen, tanteLouise
(Bron foto: ICT&Health)
• GEHANDICAPTENZORG
De Tovertafel is een zorginnovatie die bijzondere contactmomenten creëert voor zorgmedewerkers en volwassenen met een verstandelijke beperking. Spelen met de Tovertafel heeft bewezen effect op fysiek, cognitief, sociaal en zintuiglijk niveau, zoals sociale interactie stimuleren, het zelfvertrouwen vergroten of de relatie tussen zorgmedewerker en hun bewoners of cliënten versterken. De Tovertafel helpt zorgmedewerkers om cliënten op hun eigen niveau uit te dagen, hoe gemengd de doelgroep ook is. Dit gebeurt met interactieve serious games die sociale en fysieke activiteit stimuleren.
• MAATSCHAPPELIJKE ZORG EN SOCIAAL WERK
In de maatschappelijke zorg en het sociaal werk zijn er tal van online applicaties die helpen bij ondersteuning van zorgvragers die vallen onder e-health. In deze sector staan ze bekend als sociale technologie, een hulpmiddel voor sociaal werkers. Het steunt hen in hun opdracht om mensen – waar nodig – te helpen bij het zelfstandig vormgeven van hun leven. Een voorbeeld is SchuldendeBaas, een online schuldhulpverleningsplatform. De schuldhulpverlener en cliënt komen via een digitale werkomgeving met elkaar in contact. Dit contact verloopt uitsluitend via digitale berichten. De hulpverlener gebruikt voorbeeldberichten, werkvormen en opdrachten om de klant zijn activiteiten te laten uitvoeren.
• GGZ
Corona gaf de inzet van e-health een enorme boost, en nu concludeert ook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in haar rapport dat de inzet van e-health blijvend meerwaarde biedt voor de dagelijkse ggz-praktijk. Virtualrealitybrillen gebruik je bij onder andere sociale angststoornissen. Daarbij stel je de cliënt via de bril bloot aan beelden van situaties die voor die cliënt spanning oproepen, bijvoorbeeld een restaurant of een volle bus. De cliënt kan zo makkelijker oefenen met dergelijke situaties. Een crisisapp is een app waarin de cliënt zijn crisisplan, in de vorm van beeld, tekst of een geluidsfragment, voor een psychische crisis kan vastleggen. Hierin staan de afspraken tussen de cliënt en de behandelaar over wat te doen in de verschillende fases van een psychische crisis. Daarmee heeft een cliënt altijd de beschikking over een noodplan op maat waarin staat beschreven wat de cliënt zelf kan doen op het moment van een psychische crisis.
• KINDEROPVANG
De kinderopvang moet aan steeds hogere eisen voldoen, zeker sinds de invoering van de Wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang (IKK). De huidige pedagogische opleidingen sluiten niet voldoende aan op het werkveld. Dit is geen kritiek op deze opleidingen. De sector van de kinderopvang heeft zich zo snel ontwikkeld de afgelopen tien jaar, en zal dat komende jaren nog blijven doen, dat het bijna onmogelijk is voor het onderwijs om hierin mee te gaan. In de kinderopvang is op registratiegebied veel gaande. Veel administratief werk upload je in digitale portalen en veel communicatie verloopt digitaal.
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?
Het Bravis ziekenhuis experimenteert al met de slimme pleister. Een patiënt die met een longontsteking is opgenomen in het ziekenhuis moet je minimaal drie keer per dag controleren. De verpleegkundige meet de bloeddruk, de hartslag, de temperatuur en het zuurstofgehalte in het bloed. Handelingen die al snel enkele minuten per patiënt duren. Het gebruik van een ‘slimme’ pleister bespaart deze tijd en is bovendien een stuk patiëntvriendelijker. Longverpleegkundige Rini Voeten deelt zijn ervaringen: “Op onze longafdeling liggen 40 tot 50 patiënten met een longontsteking. Protocollair moeten wij hen minimaal 3 keer per dag controleren. Dat zijn zo’n 150 controlemomenten per dag. Dat vergt veel tijd die je met de slimme pleister bespaart. Maar ook op de andere afdelingen binnen Bravis kan het middel van nut zijn.”
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) gaat patiënten met COVID-19 in isolatiekamers monitoren met behulp van biosensoren en spotcheckmonitoren. Het UMCU heeft samen met Philips gewerkt aan een oplossing om deze patiënten continu en op afstand goed in de gaten te houden. Het doel is dat het verpleegkundig personeel minder vaak naar de isolatiekamer hoeft. Het UMCU hoopt hierdoor het risico op besmetting met COVID-19 bij verpleegkundigen te verkleinen en het gebruik van beschermende kleding en mondkapjes te reduceren.
Een ander praktijkvoorbeeld is het gebruik van de slimme medicijndispenser door TWB-thuiszorg. Dit resulteerde ook een in nauwe samenwerking met de apotheek. Het gebruik van deze toepassing in de thuiszorg zorgde uiteindelijk voor een daling van (ongeplande) zorguren, een stijging in de hoeveelheid dispensers, en het ontlastte medewerkers en vergrootte het werkplezier.
Het Tilburgse Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis (ETZ) zet videobrillen in om patiënten zich voorafgaand aan een operatie te laten ontspannen en om afleiding te geven bij pijnbehandelingen. Het gaat vooralsnog om een test. De pilot vindt plaats op het operatiecomplex van ETZ Elisabeth.
• WAT IS DE IMPACT VAN E-HEALTH OP HET WERKVELD?
E-health is – net zoals ’slimme’ gezondheidszorg en ‘slimme’ datasystemen – een manier om de gezondheidszorg anders in te richten en de toenemende druk terug te dringen. Dat maakt de impact van e-health groot en in de komende vijf jaar zullen de toepassingen op dit gebied toenemen
Gewend aan traditionele werkwijze in de zorg
Experts zeggen dat de zorg- en welzijnssector van oudsher gewend zijn aan traditionele werkwijzen. Professionals zouden meer vertrouwen en bewustzijn moeten creëren om e-health toe te passen. Vooral verpleegkundigen en verzorgenden zullen behendig moeten zijn in het gebruik van benodigde telehealth-technologieën en software. Hierbij stimuleren zij ook het gebruik ervan in de werkomgeving. Experts zien hier een rol voor studenten, als motivators van nieuwe technologie. Het gebruik van e-health vergt voor maatschappelijke zorg en sociaal werk het vermogen om voortdurende ondersteuning en begeleiding te bieden aan eindgebruikers om de acceptatie van e-health-technologieën te kunnen vergroten. Ook moeten zij in staat zijn om technologie te gebruiken in de juiste context en passend bij de doelgroep. Het waarborgen van de privacy en vertrouwelijkheid van de eindgebruiker hoort hier ook bij.
“De volgorde van ochtendzorg hebben wij aangepast op basis van de bedsensor. We kunnen nu precies zien wie als eerste wakker is. Die bedsensor geeft bijvoorbeeld aan dat mevrouw Jansen als eerste wakker is. Dan halen de verzorgers haar er als eerste uit. Op kamer 8 is mevrouw Pieterse ook wakker. Die gaan we dan ook halen. Nee, het is echt zo. Meestal gaan de medewerkers de kamers in volgorde af, terwijl die mevrouw op kamer 8 al de hele ochtend ligt te wachten. Nu doen wij de ochtendzorg op de volgorde van de individuele ontwaaktijden van de bewoners. Vinden ze superfijn, omdat ze dus beter uitgerust en beter gehumeurd zijn. Ze denken, ik ben net wakker en tien minuten later staat er al een verzorgende bij me. Het heeft zo veel impact als je volgens dit soort inzichten werkt. En het maakt het vak ook vele malen leuker.”
– Jan Kees van Wijnen, Stichting tanteLouise
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
De juiste e-health-tool voor de juiste toepassing en zorgvraag
Voor de acceptatie van e-health is het belangrijk om over vaardigheden te bezitten die aansluiten bij een specifieke tool. Het is daarom goed dat studenten tijdens hun opleiding al regelmatig met dergelijke technologie in aanraking komen. Het kan echter een uitdaging zijn om te kiezen welke technologieën je daadwerkelijk moet integreren in het onderwijsprogramma. Vaak zijn er vergelijkbare tools of platformen op de markt die ieder nét even anders werken en die de fabrikant na verloop van tijd uitbreidt of aanpast. Of die zelfs weer van de markt verdwijnen, omdat ze onvoldoende rendabel blijken te zijn. Het is daarom belangrijk om bij voor de inhoud van het onderwijsprogramma niet afhankelijk te zijn van één of enkele e-health-tools. Een oplossing kan zijn om toekomstige zorgprofessionals op te leiden die over de competenties beschikken om in te schatten wanneer zo’n tool meerwaarde heeft. En die kunnen herkennen welke tool geschikt is. Oftewel: leer studenten vanuit een probleem zoeken naar de juiste oplossing.
Verder zijn er nog specifieke vaardigheden die professionals zich eigen moeten maken. Deze vaardigheden zijn verweven met de vakspecifieke competenties van zorgprofessionals. Denk aan bedieningsvaardigheden: weten welke functies de e-health-applicatie biedt en hoe je die moet bedienen. Maar ook informatievaardigheden: weten waar informatie te vinden is en die beoordelen op bruikbaarheid en betrouwbaarheid. Tegelijkertijd zijn didactische vaardigheden ook belangrijk, om uitleg te geven aan patiënten, mantelzorgers en collega’s over e-health-applicaties en waartoe die dienen. Net zoals het ethisch en veilig omgaan met e-health: veilig vastleggen van gegevens, omgang met privacy en de beveiliging van gegevens.