Samenvatting Zorg en welzijn
Samenvatting Zorg en welzijn
Leestijd 8 minuten
We hebben de (deel)sector Zorg en welzijn onderzocht aan de hand van zes megatrends, waarbinnen we negen macrotrends beschrijven. Onderaan de samenvatting beschrijven we de impact van deze trends op de werkvelden waar binnen de marktsegmenten van Zorg en welzijn voor wordt opgeleid en de economische ontwikkelingen.
Megatrend #1: Smartification
Macrotrend 1: Slimme gezondheidszorg
In de toekomst, ook in een periode na COVID-19, gaan capaciteitsproblemen voor nog grotere problemen zorgen, met als gevolg (nog) hogere werkdruk voor zorgverleners. Digitalisering binnen zorg en welzijn zorgt ervoor dat zorg slimmer kan worden ingericht. Hetzelfde werk kan met minder menskracht en zonder verlies van kwaliteit verricht worden. Slimme gezondheidszorg kan hieraan bijdragen en heeft te maken met digitale toepassingen, zoals digitale communicatie om de gezondheid en/of gezondheidszorg te ondersteunen. Toepassingen die onder slimme gezondheidszorg vallen kunnen leiden tot productiviteitstijging, mits ze aansluiten op de doelgroep, zorgvraag en juiste implementatie bij de zorg- en welzijnsorganisaties.
Macrotrend 2: Slimme datasystemen
Digitalisering zorgt binnen zorg en welzijn niet alleen voor ondersteuning, maar ook voor flexibilteit. Van beeldzorg en monitoring op afstand, tot slimme IoT-apparatuur. En er komen in rap tempo interne documentatiesystemen en tal van nieuwe oplossingen bij. Dit leidt doorgaans tot een oerwoud aan applicaties en databronnen. Het risico daarbij is verlies van controle (en daarmee de efficiëntie en kwaliteit van zorg) over het IT-systeem. Om dit te voorkomen, is integratie nodig, ofwel slimme datasystemen.
Macrotrend 3: E-Health
Digitalisering is in de 21ste eeuw niet meer weg te denken uit (werk)processen. In de gezondheidszorg spreekt men over e-health-toepassingen. Medewerkers in zorg en welzijn werken ook steeds vaker met gadgets als de smart hip, een soort heupairbag voor ouderen. En met sensortechnologie, waardoor bewoners in bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg beter en rustiger kunnen slapen. Daarnaast maken ze ook steeds meer gebruik van augmentedreality- (AR) en virtualreality-technologieën. Deze ondersteunende digitale processen betekenen een andere manier van werken en meer kennis van diverse online systemen en privacywetgevingen.
Megatrend #2: Co-botisering
Macrotrend 4: Humanoid robots
Met behulp van steeds beter ontwikkelde technologie zal er in de loop der jaren dan ook steeds meer mogelijk zijn op het gebied van robotisering en automatisering in de zorg. Echter, de komende jaren zullen robots enkel zorgpersoneel blijven ondersteunen en niet vervangen. Robots zijn zo bijvoorbeeld steeds meer gemeengoed in ziekenhuizen. Als operatiebot in operatiekamers of als nachtzusterrobot op de verpleegafdeling. De ggz zet sociale robots in om zorgvragers te helpen bij het bestrijden van eenzaamheid, angst of om hen te helpen bij een bepaalde structuur op een dag. Alhoewel het gebruik van robots nog mondjesmaat is, zal deze in de toekomst steeds meer toenemen.
Megatrend #3: Duurzame wereld
Macrotrend 5: Circulaire economie
In de Green Deal Duurzame Zorg zijn afspraken gemaakt om circulair te werken in de zorgsector. En om circulair werken een vast onderdeel te maken van het inkoopproces. In de zorgsector liggen op dit moment vooral veel mogelijkheden bij voeding, medische hulpmiddelen, wegwerpproducten, meubilair, bedrijfskleding, wasgoed, facilitaire producten en bouwmaterialen.
Megatrend #4: Humanisering
Macrotrend 6: Passende zorg
Passende zorg wordt de norm. Passende zorg is o.a. gericht op gezondheid, functioneren en kwaliteit van leven. Het betekent dat zorg gericht is op gezondheid, functioneren en kwaliteit van leven; dat zorg samen met patiënt en professional tot stand komt en op de juiste plek terechtkomt. Zorg die vaak voorkomt en niet complex is, is voor iedereen dichtbij beschikbaar, terwijl complexe zorg die weinig voorkomt gespecialiseerd is. De focus op bestrijding van ziekte en intensieve ondersteuning verschuift naar een focus op behoud van gezondheid en eigen kracht door aanpassing van leefstijl en preventie.
Macrotrend 7: Autonome zorgvrager
Zorgvragers krijgen steeds meer de regie in eigen handen. Dit geldt voor zorg in het ziekenhuis, maar ook voor de gehandicaptenzorg en ouderenzorg. De zorgvragers zijn zelfstandiger en krijgen meer regie; nieuwe digitale ontwikkelingen in de gezondheidszorg dragen hieraan bij. Daarnaast ontwikkelt technologie zich razendsnel en dat maakt dat meer mensen steeds meer zelf kunnen regelen op een moment dat hun het beste uitkomt. Deze omslag in de samenleving vraagt ook een omslag in zorg en welzijn. Naast patiëntempowerment speelt er nog een andere ontwikkeling op het gebied van de autonome zorgvrager. Schelden, bedreigen en soms zelfs fysiek geweld, het komt helaas steeds vaker voor in de zorg.
Megatrend #5: Marktonschotting
Macrotrend 8: Ketensamenwerking
De problematiek van mensen is complexer en heeft tegenwoordig met meerdere leefgebieden te maken. Daardoor doen meer mensen een beroep op zowel zorg en welzijn als de gemeente. Goede samenwerking en afstemming zijn dus belangrijk. Het doel is om positieve gezondheid te bevorderen en gezondheidsachterstanden te voorkomen. Het besef groeit dat zorg en ondersteuning over verschillende domeinen heen gaat. Een goede afstemming en samenwerking tussen alle professionals die vanuit zorg, welzijn en het sociaal domein betrokken zijn bij de individuele zorgvrager is dus cruciaal voor het leveren van goede zorg.
Macrotrend 9: Taakverschuiving
In de gezondheidszorg werken verschillende beroepsgroepen. Hoe zij taken onderling hebben verdeeld, is te verklaren vanuit de historie en de traditie. Maar de verdeling van taken is natuurlijk nooit af. In de praktijk vinden voortdurend verschuivingen van taken plaats. Denk aan functiedifferentiatie en het inzetten van status houdende vluchtelingen met een verpleegkundige achtergrond. Verschuivingen in taken vinden uiteraard niet zomaar plaats. Instellingen, beroepsbeoefenaren en verzekeraars zoeken naar manieren om bijvoorbeeld de wachtlijsten te verkorten of de zorg beter te organiseren. Aanpassingen in het takenpakket van beroepsbeoefenaren lijken daaraan een bijdrage te kunnen leveren.
Impact Macrotrends op het werkveld van Zorg en welzijn
Wat beteken de trends voor de werkvelden:
Werkveld sociaal werk
Sociaal werkers houden zich o.a. bezig met mensen te ondersteunen om te participeren in de maatschappij en om verbinding te zoeken met anderen. Dit gebeurt tegenwoordig voor ons allemaal (steeds meer) online. Het regelen van zaken op het gebied van uitkering, zorg, werk of welzijn: mensen moeten steeds digivaardiger zijn om mee te komen. Dat geldt dus voor de sociaal werker zelf evenzeer.
Daarnaast werken sociaal werkers, van oudsher, in heel veel verschillende functies, waarbij in de laatste jaren functienamen ook veelal uit het gemeentelijk sociaal beleid ontstaan (sociale verbinders, wijkwerkers, buurtcoaches, impactmanager et cetera). Deze veelheid aan functies en functienamen bemoeilijkt de zichtbaarheid en herkenbaarheid van het sociaal werk. Daarbij komt nog dat er steeds meer sociaal werk wordt uitgevoerd door burgers en zelfstandig maatschappelijke ondernemers. Dit is mogelijk doordat het beroep niet beschermd is en doordat veel samenlevingsopbouwactiviteiten en functies door anderen verricht (kunnen) worden.
Sociaal werk is moeilijk af te bakenen en wellicht onvoldoende zichtbaar en herkenbaar.
Dit leidt tot allerlei nieuwe functies, vormen en organisatieverbanden van sociaal werk. Te denken valt aan sociaal ondernemers, sociale makelaars, stadsmariniers, maar ook aan vormen van georganiseerd sociaal werk in zorgcoöperaties en zorgboerderijen. Geregeld worden de werkzaamheden in deze nieuwe verbanden uitgevoerd door vrijwilligers.
Werkveld pedagogisch werk
Het werkveld van het pedagogisch werk is door regel- en wetgeving en de Wet Innovatie Kwaliteit Kinderopvang (IKK) de afgelopen jaren enorm veranderd. Ook heeft digitalisering ervoor gezorgd dat werkprocessen efficiënter en eenvoudiger zijn ingericht, denk hierbij bijvoorbeeld aan het ouderplatform (online omgeving) waarin er vooral gecommuniceerd en gedocumenteerd wordt. Een andere ontwikkeling waar het pedagogisch werk momenteel mee te maken heeft zijn de grote tekorten. Het is moeilijk om personeel te vinden en het huidig personeel in te zetten.
Er wordt dan ook steeds meer vereist van pedagogisch medewerkers. Hij of zij wordt gezien als deskundige op gebied van ontwikkeling van het kind.
Zowel ouders als de overheid verwachten steeds meer dat de kinderopvang bijdraagt aan de ontwikkeling van kinderen en dat PM’ers duidelijk maken hoe ze dan doen. Dit vraagt om steeds meer kennis en om proces- en planmatiger werken.
Werkveld maatschappelijke zorg
Het werkveld maatschappelijke zorg is onderhevig aan ontwikkelingen als digitalisering en robotica. Als er iets positief geweest is aan het Coronatijdperk is het wel dat de technologische ontwikkelingen in een stroomversnelling zijn gekomen. Apps ontstaan om zorg op afstand te bieden, de gehandicaptenzorg te verbeteren en in te spelen op de vraag vanuit de zorgverleners en de cliënt. Naast speciale apps die gemaakt zijn om deze hulp te bieden, maakt de gehandicaptenzorg ook dankbaar gebruik van de main stream apps als facetime. Door een Smart Home in te richten kan voor sommigen zelfstandig wonen mogelijk gemaakt worden. Apparaten kunnen met de stem bediend worden en sensors en timers kunnen processen automatisch in gang zetten. Dat biedt uitkomst voor verstandelijk beperkte mensen die ook behoefte hebben aan enige zelfstandigheid. Het geeft aan de andere kant ook lucht aan hulpverleners die minder ingezet kunnen worden.
Werkveld Mbo-verpleegkundige
Mbo-verpleegkundige hebben steeds meer te maken met ontwikkelingen als slimme gezondheidzorg, e-health, slimme datasystemen, passende zorg en de autonome zorgvrager. Ook spelen zij een belangrijke rol in het ketensamenwerken. Door de veranderende zorgvraag verandert ook het werk van de mbo-verpleegkundige en de verzorgende IG. Als een deel van de ‘eenvoudigere’ patiëntenpopulatie niet meer in het ziekenhuis komt, zullen artsen en verpleegkundigen daar vooral complexe patiënten overhouden. Wellicht zijn dan langere consulttijden nodig, of duospreekuren waarbij professionals van meerdere vakgroepen zich samen buigen over complexe vraagstukken. Daarnaast analyseert de verpleegkundige steeds vaker de binnenkomende data en beoordeelt of die data alarmerend zijn en welke actie moet worden ondernomen. Dit betekent dat de verpleegkundige gezondheidsgerelateerde data effectief moet kunnen vergelijken, groeperen en interpreteren.
Werkveld Verzorgende-IG
De werkomgeving van de verzorgende zal veranderen. Zo wordt er vaker zelfstandig gewerkt en is de verwachting dat er door technologische ontwikkelingen steeds meer mogelijk is en mensen langer thuis (kunnen blijven) wonen. Ontwikkelingen als e-health, passende zorg, de autonome zorgvrager en keten samenwerking hebben invloed op het werkveld van de verzorgende-IG. Samenwerken, digi-vaardigheden en signaleren zijn o.a. de belangrijkste vaardigheden voor de toekomstige verzorgende-IG.
Economische ontwikkelingen
In alle branches ervaren werkgevers wervingsproblemen. Twee derde van de vacatures in zorg en welzijn was moeilijk vervulbaar. In 2021 is het tekort aan werknemers opgelopen tot bijna 50 duizend. Grootste tekorten in verpleging & verzorging, thuiszorg en ziekenhuizen. Volgens het prognosemodel Zorg en Welzijn bedraagt het werknemerstekort in 2021 ruim 49 duizend personen in zorg en welzijn. In 2031 wordt een tekort van 140 duizend werknemers verwacht. Het verwacht aantal benodigde werknemers neemt in deze periode met bijna 20 procent toe. Eerder gedane bezuinigingen en dubbele vergrijzing zijn oorzaak regionale personeelstekorten.
De impact van het coronavirus op de reguliere zorg en welzijn is erg groot. Ondanks dat de kwaliteit van de geleverde zorg op peil is gebleven, daalde het aantal opgenomen en behandelde patiënten met name tijdens de eerste golf. Daarnaast ontstond er een stuwmeer aan niet-behandelde patiënten. Op grotere schaal heeft COVID enkele misvattingen van de gezondheidszorg aan het licht gebracht in de manier waarop we deze georganiseerd is. Preventie is een duidelijke noodzaak bij overdraagbare ziekten en krijgt dan ook steeds meer de aandacht. Ook het feit dat domeinen als Sport en bewegen steeds meer plek krijgen in behandeling en preventie.
