Men vraagt steeds meer een combinatie van taken
Taakverschuiving
• WAT HOUDT HET IN?
De personeelstekorten in verpleeghuizen, verzorgingshuizen en de thuiszorg zijn groot. In deze sectoren, waarin relatief veel verzorgenden werken, groeit het percentage moeilijk vervulbare vacatures. Het verloop in verpleeg- en verzorgingshuizen is groter dan in andere intramurale organisaties in de gezondheidszorg. Voor voldoende personeel zorgen heeft dus niet alleen te maken met meer mensen binnenhalen, maar vooral ook met het voorkómen dat zorgpersoneel vertrekt.
Alke Nijboer, Beroepsvereniging Verzorgenden Verpleegkundigen
Een trend die we zien is professionalisering van het investeren in de loopbaan, arbeidsmarktvraagstukken, interessante carrièrepaden en het behoud van personeel. Ik denk dat het misschien wel het grootste vraagstuk van vandaag is, maar zeker van de toekomst. Hoe zorg ik enerzijds voor instroom en hoe voorkom ik anderzijds uitstroom?
In de gezondheidszorg werken verschillende beroepsgroepen. Hoe zij taken onderling hebben verdeeld, is te verklaren vanuit de historie en de traditie. Maar de verdeling van taken is natuurlijk nooit af. In de praktijk vinden voortdurend verschuivingen van taken plaats. Denk aan functiedifferentiatie en het inzetten van status houdende vluchtelingen met een verpleegkundige achtergrond. Zo voeren verpleegkundigen tegenwoordig taken uit die vroeger alleen een arts deed. Sommige daarvan, zoals bloeddruk meten, zijn nu zo vanzelfsprekend dat niemand er meer bij stilstaat. Over andere taken, bijvoorbeeld spreekuur houden voor diabetespatiënten of een recept uitschrijven, is meer discussie. Ook is er nog geen consensus over de vraag of mondhygiënistes gaatjes kunnen boren, en of doktersassistenten in staat zijn telefonische klachten van patiënten te beoordelen, en of de fysiotherapeut beter dan de huisarts als eerste klachten van het bewegingsapparaat kan beoordelen. Verschuivingen in taken vinden uiteraard niet zomaar plaats. Instellingen, beroepsbeoefenaren en verzekeraars zoeken naar manieren om bijvoorbeeld de wachtlijsten te verkorten of de zorg beter te organiseren. Aanpassingen in het takenpakket van beroepsbeoefenaren lijken daaraan een bijdrage te kunnen leveren.
Zorgprofessionals werken niet langer alleen in zorgorganisaties, maar ook in wijkteams, netwerken en steeds vaker als zzp’er. Hun rol en functie verandert. Dit komt mede door een nieuw concept van gezondheid, waarbij niet de ziekte centraal staat, maar veerkracht en zelfmanagement. Veel banen in de zorg krijgen een bredere invulling. Nieuwe taken zijn bijvoorbeeld het vervullen van een poortwachtersrol, signalering en samenwerken met mantelzorgers en vrijwilligers. Een andere ontwikkeling die samenhangt met functiedifferentiatie is de toenemende verantwoordelijkheid voor zorg. Zo moeten bijvoorbeeld pedagogisch medewerkers naast zorg bieden ook pedagogische kennis en kwaliteit hebben vanuit de wetenschap. En de verpleegkundigen en verzorgenden hebben naast het verlenen van zorg ook steeds meer regeltaken.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Verder krijgen zorgprofessionals meer te maken met een mix van functies door de eerdergenoemde veranderende doelgroep en een andere inrichting van de zorgverlening. Dit vraagt om andere, meer persoonsgerichte zorg en verdere professionalisering van het vak. In de kinderopvang komen in en tussen organisaties en samenwerkingspartners meer combinatiefuncties voor. Ook de functie van pedagogisch medewerker krijgt een grotere differentiatie aan taken, inhoud en verantwoordelijkheden. Het functiegebouw sluit daardoor niet altijd meer aan op de praktijk. Het gaat dan om bijvoorbeeld instroomfuncties (startbekwaam versus vakbekwaam) en diverse soorten van combifuncties. Experts geven aan dat we studenten in het onderwijs moeten voorbereiden op een breder palet aan werkzaamheden. Je hebt hoofdtaken, maar ook een stijging van regel- en extra taken. Dit betekent dat studenten flexibiel moeten zijn en creatief in het oplossen van problemen.
“Je zou veel meer die doorlopende leerlijn willen creëren. Van mbo naar hbo, maar ook zelfs al eerder, van vmbo naar mbo. Van apothekersassistenten, verzorgenden, beauty en health naar verpleegkundige. We kijken nu naar job crafting, hybride functies en een werkdag anders invullen. Dit zorgt voor een nieuwe taakherziening en veranderingen.”
– Helena Schuengel, Nieuwzorg
• WAT VERANDERT ER PER WERKVELD?
Taakverschuiving zorgt ervoor dat zorgprofessionals andere taken toebedeeld krijgen dan ze van oorsprong gewend zijn. Dit komt mede door ontwikkelingen als de wens naar beter passende zorg en ketensamenwerking. Voor verpleegkundigen geldt bijvoorbeeld dat de volgende taken zullen toenemen of verschuiven: administratieve handelingen, zelfstandig indicaties stellen, coördinerende taken, het gebruik van ICT voor communicatie met cliënten, samenwerking met vrijwilligers en samenwerking met andere sectoren.
Voor verzorgenden betekent taakverschuiving dat zij steeds meer te maken krijgen met het bevorderen van zelfmanagement en het werken met richtlijnen en protocollen.
In verpleeghuizen zijn meerdere professionals betrokken bij het uitvoeren van de medische en verpleegkundige zorg. Uit onderzoek blijkt dat de specialisten ouderengeneeskunde in meerdere of mindere mate taken overdragen aan andere professionals. Taakverschuiving vindt in de bezochte verpleeghuizen vooral plaats naar nurse practitioners, praktijkverpleegkundigen, verpleegkundige 24 uursteams en avond-, nacht- en weekeindhoofden, gespecialiseerde verpleegkundigen, verpleegkundigen en verzorgenden op de afdelingen en doktersassistenten. Zij vervullen daarbij verschillende rollen. Voor veel zorgverleners betekenen de (veronderstelde) veranderingen in de cliëntenpopulatie en in het zorgbeleid waarschijnlijk een verschuiving van de inhoud van het werk. Zorgverleners hebben wellicht ondersteuning nodig om zich de hiervoor benodigde competenties eigen te maken.
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?
Functiecreatie in het Amsterdam UMC: een duurzame oplossing voor het tekort aan verpleegkundigen
Het Amsterdam UMC heeft een nieuw verpleegkundig zorgproces ontworpen voor de verpleegafdeling cardiochirurgie. Dit proces vermindert verstoringen en geeft meer continuïteit van zorg. Maar nog belangrijker: het geeft ruimte voor taakdifferentiatie en het creëren van een nieuwe functie: zorgondersteuner. Statushouders met een verpleegkundige achtergrond vervullen deze functie. Het doel van dit ‘koploperinitiatief’ is de werkdruk verlagen en het werkplezier verhogen. Voor de taken van zorgondersteuners is er gekeken naar taakdifferentiatie. De ondersteuner kan vaak diverse werkzaamheden van verpleegkundigen uitvoeren. Denk bijvoorbeeld aan het meten van de bloeddruk. De expertise van een verpleegkundige wil je pas inzetten wanneer die een risico-inventarisatie of voorspelling moet doen. De zorgondersteuner kan de waarde meten en zelf via een applicatie uploaden in het elektronisch patiëntendossier. Door de zorgprocessen anders in te richten is het mogelijk om de taken van 30 procent van de verpleegkundigen op de verpleegafdeling cardiochirurgie (inmiddels gefuseerd met het team op locatie VU) te laten uitvoeren door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt als zorgondersteuners.
• WAT IS DE IMPACT VAN TAAKVERSCHUIVING OP HET WERKVELD?
De T-shaped professional
Taakverschuiving legt ook meer nadruk op de zogeheten T-shaped professional. De professional van de 21e eeuw zal zowel over een diepe inhoudelijke vakkennis moeten beschikken als de vaardigheden om te kunnen samenwerken met andere disciplines. Hierbij past het profiel van de T-shaped professionals. Die hebben een diepgaande toewijding, specialistische kennis en vaardigheden in hun eigen expertise, het verticale deel van de T. Daarnaast bezitten ze vaardigheden en competenties om zich te verbinden aan mensen uit andere disciplines, het horizontale deel van de T. Een T-shaped professional kijkt dus niet alleen vanuit het eigen referentiekader naar de situatie, maar kan een situatie ook benaderen vanuit het referentiekader van andere disciplines. Deze verschuiving van referentiekader is goed te zien in het aantal afgestudeerden sport en bewegen die werkzaam zijn in de kinderopvang.
Meer verantwoordelijkheid
Zorgprofessionals werken niet langer alleen in zorgorganisaties, maar ook in wijkteams, netwerken en steeds vaker als zzp’er. Hun rol en functie verandert. Dit komt mede door een nieuw concept van gezondheid, waarbij niet de ziekte centraal staat, maar veerkracht en zelfmanagement. Veel banen in de zorg krijgen een bredere invulling. Nieuwe taken zijn bijvoorbeeld het vervullen van een poortwachtersrol, signalering en samenwerken met mantelzorgers en vrijwilligers.
In de kinderopvang komen in en tussen organisaties en samenwerkingspartners meer combinatiefuncties voor. Ook is in de functie van pedagogisch medewerker een grotere differentiatie aan taken, inhoud en verantwoordelijkheden gegroeid. Het functiegebouw sluit daardoor niet altijd meer aan op de praktijk. Het gaat dan om bijvoorbeeld instroomfuncties (startbekwaam versus vakbekwaam) en diverse soorten van combifuncties.
“Je ziet ook in de kinderopvang meer functiedifferentiatie ontstaan. Het is niet allemaal maar één pot nat. Denk aan de functies pedagogisch medewerker, gespecialiseerd pedagogisch medewerker, beleidsmedewerker en coach. Dit is een leuke ontwikkeling, die meer doorgroeimogelijkheden betekent voor medewerkers.”
– Carla Schipperheijn, Brancheorganisatie Kinderopvang
Breder palet werkzaamheden
Zorgverleners moeten voorbereid zijn op een breder palet aan werkzaamheden. Je hebt hoofdtaken, maar ook een stijging van regel- en extra taken. Dit betekent dat zorgverleners flexibel moeten zijn en creatief in het oplossen van problemen. De uitdaging is om een goede balans te vinden in werkzaamheden en de verdeling daarvan op één dag. Daarin zijn tijdsmanagement en wederom communicatieve skills nodig. Communicatieskills in relatie tot de functiedifferentiatie betekent vooral op tijd hulp kunnen vragen en goed kunnen communiceren met mantelzorgers. Het betekent ook dat zorgverleners meer moeten signaleren en de juiste collega’s tijdig moeten raadplegen. Daarbij is dus ook kennis nodig van andere disciplines in de zorgketen.
Alice Bakker, Beroepsvereniging Verzorgenden Verpleegkundigen