De juiste zorgondersteuning,
daar waar nodig
Humanoid robots
• WAT HOUDT HET IN?
De robot als ondersteuning van het werk
Robotisering is het proces waarbij robots steeds meer werkzaamheden uitvoeren. Hoewel bedrijven robots al geruime tijd gebruiken, heeft nog maar een relatief klein deel van alle werknemers in hun werk met robots te maken. De verwachting is echter dat de impact van robots in de komende tien jaar gaat toenemen. Dat geldt voor industriële robots in productiebedrijven, maar ook voor servicerobots, zoals logistieke robotsystemen in magazijnen en distributiecentra, inspectierobots, operatierobots in ziekenhuizen of melkrobots in boerenbedrijven.
Robotisering van de werkvloer zou een oplossing kunnen bieden voor de toenemende vergrijzing in Nederland, die vooral in de zorg voor problemen zorgt (Broadbent et al., 2021). Nederland is de laatste jaren sterk onderhevig aan vergrijzing (Vanderleyden, 2021). In 2030 zal de vergrijzing in Nederland haar hoogtepunt bereiken (Woittiez, Eggink, Jonker & Sadiraj, 2019). In de zorg kunnen we spreken van een ‘dubbele vergrijzing’: zorgmedewerkers zijn zelf te oud om te werken en verlaten de organisatie, maar de vraag naar zorg stijgt steeds meer door de toenemende gemiddelde leeftijd. Dit heeft gevolgen voor de vraag naar, het gebruik en de kosten van zorg (Woittiez et al., 2020).
Steeds meer mogelijk op het gebied van robotisering in de zorg
Het aandeel van de bevolking dat zorgbehoeften heeft die vergelijkbaar zijn met de gemiddelde zorgbehoefte van een bewoner van een verzorgings- of verpleeghuis, zal de komende jaren steeds groter zijn. De werkdruk voor medewerkers in de VVT-sector zal hierdoor steeds meer toenemen. Dit kan uiteindelijk negatieve gevolgen hebben voor de kwaliteit van de zorg (Ball, Murrels, Rafferty, Morrow & Griffiths, 2020; Van Laar, Edwards & Easton, 2020). Tijdens de COVID-19-pandemie bleek dat de zorg tot meer en snellere vernieuwing in staat is dan gedacht. Als het moet, dan kan het. Er kwamen extra subsidieregelingen om versneld zorginnovaties aan te schaffen of om die te laten begeleiden. Ook robots werden zo aangeschaft.
Met behulp van steeds beter ontwikkelde technologie zal er in de loop der jaren dan ook steeds meer mogelijk zijn op het gebied van robotisering en automatisering in de zorg. Echter, de komende jaren zullen robots enkel zorgpersoneel blijven ondersteunen en niet vervangen. De reden hiervan zijn de verschillende ethische dilemma’s. Kunnen robots wel de juiste keuzes maken in noodsituaties? Hoe maken ze onderscheid tussen verschillende patiënten? En hoe voorkom je dat ze belangrijke zaken over het hoofd zien? Dit zijn vragen waar nog geen antwoord op is en waar mogelijk ook geen goede antwoorden voor zijn. Wel is zeker dat robotisering een manier is om de werkwijze in zorg en welzijn slimmer in te richten en efficiënt om te gaan met inzet van zorg- en welzijnspersoneel.
• WAT VERANDERT ER PER WERKVELD?
• ZIEKENHUIZEN EN ANDERE GESPECIALISEERDE MEDISCHE ZORG
Operatierobots en desinfectierobots in ziekenhuizen
Robotisering is steeds meer gemeengoed in de zorg. Ziekenhuizen maken hier al enige jaren gebruik van, bijvoorbeeld in operatiekamers, waar de robots steeds slimmer zijn. Ziekenhuizen zetten robotisering ook in om zorgvragers en – verleners rustigere nachten te bezorgen. Dat is het doel van bijvoorbeeld de ‘nachtzusterrobot’ van Kepler Vision. Het apparaat, Kepler Night Nurse Edge Box geheten, is voorzien van computervisie-software en kunstmatige intelligentie die de veiligheid van de patiënt gedurende de nacht moeten vergroten. Computervisie traint computers om de visuele wereld te interpreteren en te begrijpen door digitale videobeelden met deeplearningmodellen te combineren. De software kan vervolgens mensen die uit bed (dreigen te) vallen identificeren, classificeren en het zorgpersoneel alarmeren. De software vervangt ouderwetse domoticasystemen, zoals bewegingssensoren, bedmatten en armbanden met paniekknop. Ziekenhuizen gebruiken dit soort robots echter nog op kleine schaal.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Desinfectierobots zijn er al wel op grotere schaal. De ziekenhuizen Rijnstate en Isala hebben allebei een desinfectierobot van de Europese Commissie gekregen. Die kunnen snel en effectief coronaverpleegkamers desinfecteren. Deze desinfectierobots werken met uv C-licht. Door deze versnelde vorm van reinigen komen kamers eerder beschikbaar voor nieuwe patiënten. Ook kun je de robots inzetten om andere ziekenhuisinfecties te voorkomen.
• VERPLEGING, VERZORGING EN THUISZORG (VVT)
De sociale robot is bezig met een opmars, tot nu toe alleen nog veel op experimentele basis
In Nederland zijn er ondanks de groeiende interesse en versnelling door de COVID-19-pandemie naar schatting pas zo’n 300 sociale robots in de zorg aanwezig. De (sociale) robot is wel bezig met een opmars in de zorgsector. Eerst was er de knuffelrobot-zeehond en later de Zora-robot en robot Phi (bij Philadelphia Zorg). Nu is er ook robot Maatje. Maatje is een socialezorgrobot die zorgverleners inzetten als hulp bij thuisrevalidatie voor kinderen van 4 tot 12 jaar die revalideren na kanker. Maatje is ongeveer 20 cm groot en beweegt als een klein mensje. De robot kan bewegingsoefeningen voor- en meedoen op muziek en heeft een sociale functie, doordat ouders en/of vriendjes hem realtime kunnen aansturen via het online platform.
In de reguliere zorg kun je robots – naast de ouderenzorg – inzetten bij patiënten met dementie. Robots kunnen hierbij dienen als een geheugensteun, als beweegmaatje of als interactieve knuffel. Zo zijn er tegenwoordig robots die het uiterlijk hebben van een huisdier. Dan heb je een knuffelmaatje dat reageert op aaien, maar ook op spraak, temperatuur en beweging.
• GEHANDICAPTENZORG
De digimens, niet van echt te onderscheiden
De gehandicaptenzorg experimenteert met een digitaal maatje. Het VPRO-programma Tegenlicht stond er in de documentaire ‘De digimens’ uitgebreid bij stil. Zorgorganisatie Philadelphia loopt voorop in het verkennen van de mogelijkheden. Al voor coronatijd introduceerden ze Digicontact, waarbij begeleiders via videogesprekken op elk gewenst moment beschikbaar zijn voor vragen van de cliënt. Daarnaast pioniert de gehandicaptenzorgorganisatie al enkele jaren volop met zorgrobots: digitale maatjes die ze bij cliënten thuis plaatsen. Philadelphia introduceerde begin maart 2021 Sophi, een chatbot met een menselijk gezicht die emoties kan tonen en kan praten.
De gehandicaptenzorg zet ook de maaltijdrobot Obi in als hulpmiddel voor mensen die niet meer zelfstandig kunnen eten. De robotarm staat op tafel en grijpt eten van het bord met het bestek dat aan het uiteinde van de arm vastzit. De patiënt kan de arm zelf besturen door met zijn kin of voet een joystick te bedienen en eten naar zijn mond te brengen.
• GGZ
Robots tegen eenzaamheid en angst en voor structuur
De ggz zet sociale robots in om zorgvragers te helpen bij het bestrijden van eenzaamheid, angst of om hen te helpen bij een bepaalde structuur op een dag. Het gaat dan vaak over robots als Paro, JustoCat, Ginger en Pleo. Dit zijn belevingsgerichte robots waar de zorgvrager voor moet zorgen. Pleo is een dinosaurus met emoties. Hij kan bijvoorbeeld zorgen voor afleiding bij het verwerken van (nare) gebeurtenissen. Paro, een zeehond, en de robotkatten Justocat en Ginger, gebruikt de ggz vooral voor een therapeutische inzet, naast de menselijke zorg.
In de ggz zijn er nog andere toepassingen. Als een cliënt binnenkomt met een verwijzing, moet een psycholoog bepalen welke zorg nodig is. Een robot als Pepper kan dit overnemen door een vragenlijst af te nemen. Door middel van AI kan de robot ook emotie en gelaatstrekken zien en sociaal wenselijke antwoorden geven. Zo kun je in sommige gevallen subjectief hulp verlenen.
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?
Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis maakt gebruik van robots in de geriatrie
Op de polikliniek Geriatrie van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis maakt de socialezorgrobot Pepper sinds kort deel uit van het team van verpleegkundigen. Pepper zetten ze onder andere in om de mate van kwetsbaarheid van ouderen die de poli bezoeken vast te stellen. Ze vraagt patiënten en mantelzorgers zichzelf punten te geven voor bepaalde thema’s, zoals verwardheid, geheugen en somberheid. Wanneer iemand zichzelf een lage score toekent, reageert Pepper empathisch. “Wat vervelend voor u. De verpleegkundige gaat hierover straks met u in gesprek.” Pepper inzetten voor het afnemen van gestandaardiseerde vragenlijsten levert haar menselijke collega’s tijdswinst op. Gemiddeld zo’n kwartier per patiënt. Tijd die ze kunnen gebruiken om de vaak lastige diagnoses bij dit soort patiënten verder uit te diepen.
Biedt de robotrollator uitkomst?
Veel behoefte bestaat er ook aan de robotrollator. Die kan zelfstandig naar de patiënt rijden om ondersteuning te geven bij het opstaan. Robot Care Systems uit Den Haag heeft voor mensen met een fysieke beperking een autonoom werkende robot ontwikkeld die meerdere taken aan kan. Hij fungeert niet alleen als rollator, maar kan patiënten ook begeleiden bij oefeningen. Bijvoorbeeld om de spieren en gewrichten soepel te houden. Zorgrobots kunnen ouderen zelfs fysiek bijstaan. In Japan is een prototype van een robotstaart ontwikkeld die ouderen helpt het evenwicht te bewaren.
Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom
Operatierobot in het Reinier de Graaf ziekenhuis
Het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft traint operatiekamerassistenten in het gebruik van een operatierobot. Die helpt operaties nauwkeuriger en veiliger uit te voeren. Daarnaast zijn er communicatieve robots die zorgen voor sociaal contact. Een van de eerste robots in de zorg was Zora. Zora doet voor ouderen, in onder meer woonzorgcentra, gymnastiekoefeningen voor. Ook kan ze het menu oplezen of de bingo animeren.
Studenten raken geïnspireerd door fieldlabrobotica in Noord-Holland
De fieldlabrobotica in Noord-Holland is een mooi voorbeeld om studenten te inspireren door de nieuwste technologie. In het Fieldlab is in verschillende settings zorgdomotica geïnstalleerd om kennis te maken met de mogelijkheden voor de zorg. Een verpleegoproepsysteem maakt bijvoorbeeld deel uit van deze installatie. Studenten kunnen middels rollenspelen leren omgaan met deze techniek. Hierbij kunnen ze ook gebruikmaken van VR-toepassingen.
Daarnaast kunnen ze oefenen met verschillende zorgrobots. Voor zowel de thuiszorg als de bedgebonden-zorg zijn er oefenruimtes ingericht.
• WAT IS DE IMPACT VAN E-HEALTH OP HET WERKVELD?
Robotisering vraagt om nieuwe vaardigheden van zorgprofessionals, zoals technologisch inzicht. Om aan iedere zorgvrager de juiste mogelijkheden te kunnen aanbieden en ze juist te adviseren, heeft de verpleegkundige inzicht nodig in de mogelijkheden die technologie biedt. De uitdaging ligt daarnaast in het werkend krijgen van de technologische oplossingen en het realiseren van de voordelen voor de cliënt. Zorgverleners en begeleiders zullen digitaal vaardig moeten zijn. Hier ligt een grote uitdaging, omdat grote investeringen in technologie alleen leiden tot een kwalitatief betere en betaalbare zorg als ze er veel en op de juiste manier gebruik van maken. En hierbij zijn de verpleegkundigen de spin in het web van mogelijkheden.
“Innovatie moet je gebruiken ter ondersteuning van het vele werk, maar de denkwijze van werknemers is vaak dat hun werk in gevaar is. Bijvoorbeeld de reactie van hen hierop is dat ze liever vasthouden aan het traditionele werken.”
– Tiny Wentholt-Janssen, Archipel Zorggroep
INHOUDSOPGAVE ZORG EN WELZIJN
