Slimme gezondheidszorg is noodzakelijk, maar niet vanzelfsprekend

Slimme gezondheidszorg

• WAT HOUDT HET IN?

Hetzelfde werk met minder menskracht, zonder verlies van kwaliteit
De zorg staat voor een enorme uitdaging: de werkdruk verlagen, terwijl de vraag sterk stijgt en complexer wordt. Dat lukt alleen als je de zorg anders organiseert. De strijd tegen corona maakt fundamentele keuzes in de toekomst van de zorg noodzakelijker dan ooit. Tijdens de pieken van de pandemie staat de capaciteit van de zorg onder druk – en dus ook de beschikbaarheid van zorg. In de toekomst, ook in een periode na COVID-19, gaan capaciteitsproblemen voor nog grotere problemen zorgen, met als gevolg (nog) hogere werkdruk voor zorgverleners. Tenzij we de zorg anders en slimmer inrichten. Slimme gezondheidszorg kan hieraan bijdragen en heeft te maken met digitale toepassingen, zoals digitale communicatie om de gezondheid en/of gezondheidszorg te ondersteunen. Toepassingen die onder slimme gezondheidszorg vallen kunnen leiden tot productiviteitstijging, mits ze aansluiten op de doelgroep, zorgvraag en juiste implementatie bij de zorg- en welzijnsorganisaties.

“Het belangrijkste is: hoe zorgen we er met elkaar voor dat we de zorgvraag die er is en die er op ons afkomt aankunnen? En hoe zorgen we ervoor dat medewerkers die de zorg uitvoeren ook mee kunnen komen in een tijd waarin digitalisering en robotisering belangrijke ontwikkelingen zijn? Er is een zorgteam en dat blijft. Hoe maak je teams bewust dat het anders organiseren van werk uiteindelijk ten goede komt van verlaging van de werkdruk?”
– Marian Geurink – van Ginkel, Archipel Zorggroep

Forse investering en extra vaardigheden zorgpersoneel nodig om zorgvernieuwing te realiseren
De huidige COVID-19-pandemie heeft in ieder geval positieve uitwerkingen op de omarming van slimme gezondheidszorgtoepassingen. Door de COVID-19-crisis is de zorg namelijk gedwongen versneld digitaal gaan werken op sommige vlakken, bijvoorbeeld via invoering van het e-consult. Er is hiermee momentum gecreëerd voor zorgorganisaties om verder in te zetten op een verandering in werkwijze die noodzakelijk is om de mogelijkheden van digitale zorg optimaal te benutten. We zullen gezamenlijk een nieuwe manier van werken ontwikkelen die alle partijen in staat stelt om technologie optimaal te vervlechten in de dagelijkse praktijk. Dit vraagt om zowel een investering in digitale zorgtechnologie als het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden van medewerkers.

Onder ‘slimme’ gezondheidszorg’ verstaan wij toepassingen die het mogelijk maken de zorg op afstand te verlenen, zoals (zelf)monitoring, beeldzorg en zorgdomotica.

• WAT VERANDERT ER PER WERKVELD?

De toepassingen van slimme gezondheidszorg passen de manier aan waarop we zorg verlenen. Dit zorgt voor efficiëntere werkprocessen, optimalisatie van (digitale) communicatie en meer autonomie en regie voor de zorgvrager. “Ik vind dat we in de zorg niet harder, maar slimmer moeten werken. En dat we veel te veel overnemen, dus met andere woorden: wij zorgen te veel.” Tiny Wentholt-Janssen, Archipel Zorggroep

• ZIEKENHUIZEN EN ANDERE GESPECIALISEERDE MEDISCHE ZORG

De afgelopen twee jaar organiseerden vrijwel alle ziekenhuizen vormen van digitaal contact en consult. Ze pasten per zorgpad vernieuwingen toe: digitale onboarding, hybride activiteiten, apps voor de patiënt om zelf metingen te doen en vragenlijsten in te vullen. Koplopers richten zich momenteel op het telemonitoren van grote aantallen patiënten en een veelvoud van digitale zorgpaden en polikliniekbrede digitale toegankelijkheid. Een toepassing van slimme gezondheidszorg in ziekenhuizen is telemonitoring. Telemonitoring betekent het op afstand volgen van patiënten. De zorgvrager meet thuis zelf bepaalde waarden en uploadt deze gegevens via een app. De app verzendt deze gegevens automatisch naar de zorgverlener. Bij waarden die afwijken neemt de zorgverlener contact op met de zorgvrager. Telemonitoring is als toepassing van slimme gezondheidszorg een belangrijk onderdeel van passende zorg. De coronapandemie heeft de meerwaarde van het anders aanbieden van zorg bewezen: veel zorg die voorheen in een behandelkamer plaatsvond, bleek ook op afstand mogelijk. Dankzij telemonitoring krijgen patiënten meer persoonsgerichte zorg en meer regie in hun behandelproces. Zo geeft de monitoring van vitale waarden de patiënt directe feedback. Bij afwijkende waarden kan de patiënt contact opnemen met de zorgverlener. Zo hoeft de zorgvrager alleen naar het ziekenhuis als dat noodzakelijk is. Ziekenhuizen zetten telebegeleiding voor steeds meer aandoeningen in. Bijvoorbeeld bij hart- en vaatziekten, COPD, diabetes, IBD of COVID.

“In de zorg hebben we steeds minder personeel, dus je zal het op een andere manier moeten organiseren. De technologische ontwikkelingen maken het mogelijk om zonder in te inleveren op kwaliteit toch metingen te doen en op afstand een juiste diagnose te kunnen stellen.”
– Tiny Wentholt-Janssen, Archipel Zorggroep

Naast telemonitoring is beeldzorg een vorm van slimme gezondheidszorg in ziekenhuizen en andere gespecialiseerde medische zorg. Beeldzorg gaat niet zonder enig vorm van digitale communicatie. Digitaal communiceren in ziekenhuizen is toegenomen. ‘Beeldzorg’ is alle zorg waarbij de patiënt vanaf afstand in direct contact staat met de zorgverlener. Hulpverlener en cliënt hebben contact via het beeldscherm van hun tablet, smartphone, laptop of televisie. Beeldzorg heeft daarom wel de voordelen van zorg op afstand (het bespaart bijvoorbeeld reistijd), maar dan met behoud van lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen in een gesprek. Met beeldzorg kun je mensen bijvoorbeeld effectief ondersteunen op het moment dat ze uit het ziekenhuis zijn ontslagen.

Tot slot is er de telepresencebril, een andere vorm van zorg op afstand. Een slimme bril maakt het mogelijk om eenvoudig samen te werken met een andere zorgverlener, doordat een van de twee op afstand meekijkt. De zorgverlener die de cliënt bezoekt, zet de bril op. Vervolgens maakt hij verbinding met een tweede zorgverlener die via een beeldscherm hetzelfde kan zien als de brildrager. Soms is het handig als er een collega mee kan kijken van een afstand of virtueel informatie kan delen. Bijvoorbeeld bij wondverzorging, medicatiecontrole of bij kwetsbare cliënten in de jeugdzorg of ouderenzorg.

• VERPLEGING, VERZORGING EN THUISZORG (VVT)

De VVT sector is een brede sector, die zorg verleent in de thuissituatie of een verpleeg- of verzorgingshuis. In de VVT is zorg op afstand steeds noodzakelijker vanwege de toegenomen zorgvraag. Het beleid dat in 2015  is ingezet heeft het effect dat ouderen langer zelfstandig wonen en het verpleeghuis er is voor de meest kwetsbaren. Dat erkent ook expert Jan Kees van Wijnen: “Wij hebben zelf een groep verzorgenden, een relatief grote groep verpleegkundigen en een kleine groep helpenden. En waarom? De zorg die wij verlenen, is steeds complexer. Mensen moeten zo lang mogelijk thuis blijven wonen en omdat ze zo lang mogelijk thuis moeten wonen, zie je dat de mensen die naar verpleeghuizen komen een zwaardere zorgvraag hebben. Steeds meer mensen met dementie komen naar een verpleeghuis en steeds minder mensen met somatische problemen.”

Inzet van slimme gezondheidszorg biedt een scala aan mogelijkheden voor zorg- en procesoptimalisatie Zo werkt de gezondheidszorg vaker met het elektronische cliëntdossier (ECD), alhoewel die in praktijk nog haken en ogen heeft. De mate van smartification is in de VVT anders, omdat die zorg voornamelijk handmatig is, een voorbeeld hiervan is de verzorging en hulp bij mensen thuis. En bij cliënten die hulp nodig hebben bij de dagelijkse levensverrichtingen, zoals wassen, aankleden en medicatie-inname. Dit zijn handelingen die zich niet een-op-een laten vervangen door een beeldscherm, domotica of robots. Echter, smartification kan toch een belangrijke bijdrage leveren en in potentie veel handelingen (gedeeltelijk) vervangen. Bijvoorbeeld door de basishandelingen in de VVT digitaal te doen, en fysiek als het moet. Zo werken verschillende organisaties al met beeldschermzorg, de telepresencebril en monitoring op afstand, om mensen de mogelijkheid te bieden zo lang mogelijk thuis te wonen. Expert Tiny Wentholt-Janssen: “De smart glass is een bekend voorbeeld. Veel filmpjes zijn ervan op YouTube, waar te zien is hoe je een smart glass kan gebruiken. Dat breidt ook steeds meer uit, en wij doen daar meer proeven mee. Hoe werkt het als je informatie in je beeld krijgt, terwijl je met een cliënt bezig bent? Een ontwikkeling die verder zal groeien binnen de zorg.”

Met een beeldbel-app heeft de zorgvrager met één druk op de knop via een tablet beeldverbinding met de (wijk)verpleegkundige. Daarnaast kunnen mantelzorgers op deze manier advies of assistentie krijgen door mee te kijken via beeld.

“Je kunt heel veel met sociale en technologische innovatie om ouderen een beter leven te geven. En als zorgmedewerker kun je veel doen door slimmer en efficiënter te werken met behulp van innovatie. We hebben slimme brillen bijvoorbeeld, waarmee je een longverpleegkundige kan oproepen. Of je kunt een arts vanuit een andere locatie online erbij halen. Je kunt veel handiger en slimmer werken als je weet wat de mogelijkheden zijn van innovatie. Zorgmedewerkers hebben best wel koudwatervrees om ermee aan de slag te gaan, omdat ze tijdens de opleiding er weinig van gezien, gelezen of gehoord hebben.”
– Jan Kees van Wijnen, Stichting tanteLouise

Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom

Zorgdomotica
De Van Dale (2021) definieert domotica als ‘een verzamelnaam voor slimme elektronische voorzieningen in woonhuizen die het wooncomfort, de veiligheid enzovoort vergroten’. De term is in 1984 opgeschreven door de Franse journalist Bruno de Latour (Gratton, 2020). Hij noemde het ook wel ‘maison intelligente’, ofwel ‘slimme woning’. Als je domotica toepast in de zorg, spreken we tegenwoordig over ‘zorgdomotica’ (Van Hoof & Wouters, 2021). De bekendste vorm van domotica is de alarmknop die iemand bij zich draagt en waarmee hij in geval van nood een hulpverlener of mantelzorger kan alarmeren (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2019). In de intramurale gehandicaptenzorg en ouderenzorg vindt 24 uurszorg plaats. Ook ’s nachts zorgen medewerkers voor bewoners, om zo de kwaliteit en continuïteit van de zorg te waarborgen. Tijdens de nacht kunnen zich situaties voordoen, waarbij direct ingrijpen noodzakelijk is. Denk aan valincidenten, agressie, epileptische aanvallen, angst en paniekaanvallen.
Verder helpt zorgdomotica overdag bij de simpele taken in en rondom het huis. Dit biedt meer rust voor ouderen, die gedurende de dag minder ‘last’ hebben van zorgprofessionals. Verder experimenteert de VVT met onder andere medicijndispensers en bewegingssensoren. Mooie initiatieven die mogelijk verlichting geven op de toenemende druk in de VVT.

• GEHANDICAPTENZORG

Overstap naar digital werken is moeilijk
Tijdens de coronaperiode hebben cliënten, naasten en begeleiders veel ervaring opgedaan met sociaal contact via digitale middelen. Die ervaringen waren positief én negatief. Neem beeldbellen. Sommige mensen vinden het fijn, andere kunnen er niets mee. Samen ontdekten ze wat er nodig is voor goed digitaal sociaal contact. Maar ook dagbesteding moesten we opeens anders inrichten en samen moesten we zoeken naar een andere manier van werken. “In de gehandicaptenzorg ging ineens veel contact online met cliënten die thuis zaten en die toch behoefte hadden aan vertrouwde gezichten. De behoefte aan digitale vaardigheden neemt de komende jaren een vlucht. De gehandicaptenzorg is een relatief oude sector, waarin de gemiddelde medewerker 42 jaar is. Deze groep loopt niet voorop als het gaat om het toepassen van digitale hulpmiddelen. Een iPad gebruiken bij dagbesteding en digitaal in conclaaf gaan met je collega’s is anders dan dat je normaal koffiedrinkt en het bespreekt.” Maarten Huttner, Verenging Gehandicaptenzorg Nederland

De gehandicaptenzorg zet slimme gezondheidszorg langzamerhand ook in. Voor mensen met een verstandelijke beperking is het leven gemakkelijker door digitale technologie. Door middel van speciale applicaties op hun smartphone kunnen mensen zelf hun dagprogramma volgen, informatie opzoeken en zelfs met een aangepaste reisplanner met het openbaar vervoer reizen. Ook kunnen ze – in sommige steden – zelf hun tijdelijke hulpverlener kiezen. Deze applicaties zorgen ervoor dat mensen direct invloed kunnen uitoefenen op hun dagelijks leven.

“Dat betekent dat de digitale vaardigheden van medewerkers in de gehandicaptenzorg omhoog moet. Dit gaat vaak hand in hand met enerzijds kennis en begrip over technologische ontwikkeling en anderzijds het kunnen toepassen van een ontwikkeling. Neem bijvoorbeeld slim incontinentiemateriaal. Medewerkers moeten weten hoe je met zo’n luier moet omgaan, ook in relatie tot hun cliënt die dat misschien ook moet leren en begrijpen.”
– Maarten Huttner, VGN

Meer veiligheid met mens en technologie
Medewerkers in de ouderen- en gehandicaptenzorg passen zorgdomotica veelvuldig toe, met als doel om de kwaliteit en continuïteit van zorg voor cliënten te waarborgen. Zorgdomotica voor de nachtzorg is onder te verdelen in o.a. akoestische, sensorische en videobewaking. Bij een gemiddelde nachtzorgcentrale in de gehandicaptenzorg komen tienduizenden meldingen per nacht binnen, terwijl ze maar een paar honderd meldingen hoeft op te volgen. De nieuwste technologie werkt met sensoren gekoppeld aan computersoftware. De afgelopen jaren is ook ‘intelligentie’ toegevoegd aan de systemen, zodat zorgmedewerkers meldingen en alarmen eenvoudiger kunnen interpreteren en filteren. Deze doorontwikkelde domotica kan de werkdruk verminderen en de privacy en veiligheid van bewoners vergroten.

Andere toepassingen van slimme gezondheidszorg in de gehandicaptenzorg zijn:

  • Epilepsiemelders
    Er zijn verschillende toepassingen die stille epilepsieaanvallen herkennen en alarmeren als dat nodig is. Door deze toepassingen kunnen epileptici slapen, zonder het gevaar dat een aanval onopgemerkt blijft.
  • Spreek-luistersystemen
    Voor veel zorgvragers is het een geruststelling als weten dat ze altijd met iemand kunnen spreken. Daarom zijn veel zorgruimtes uitgerust met spreek-luisterverbindingen. Zo kan de zorgvrager ’s nachts altijd iemand spreken en wordt een zorgmedewerker direct gealarmeerd wanneer de zorgvrager om welke reden hulp vraagt.
  • Slimme home-apps
    Vaak blijven de kachels te lang branden. Met name als het gaat om oudere zorgvragers. Thermostaten kun je ook makkelijk aan een domoticasysteem koppelen. Zo schakelt verwarming uit als de zorgvrager de ruimte langere tijd heeft verlaat. Dat is ook mogelijk met andere klimaatsystemen.

“Je ziet een enorme trend naar huis, extramuralisering. In verpleeghuizen is de doorlooptijd al minder dan negen maanden. In de gehandicaptenzorg zie je steeds meer ouderen op locatie wonen. De zorgvraag is daardoor complexer en zwaarder. Dus waar medewerkers voorheen in hun werk afwisseling hadden tussen mensen die minder en meer zorg nodig hadden, heeft nu iedereen meer zorg nodig. Dit verandert het werk ook.”
– Rian van Nispen, FNV.

• GEHANDICAPTENZORG

De samenleving is steeds digitaler; sociale media, apps en games, ze zijn niet meer weg te denken. Ook sociaal werkers kunnen er goed gebruik van maken, bijvoorbeeld voor verbinding, empowerment en participatie. Maar er is ook een keerzijde, zoals voor mensen die niet mee kunnen komen, en negatieve effecten van online gedrag. Denk aan gameverslaving, agressie via sociale media en cybercriminaliteit. De digitale samenleving vraagt van sociaal werkers een nieuw digitaal bewustzijn en mediawijsheid.

Sociaal werkers houden zich o.a. bezig met van mensen te ondersteunen om te participeren in de maatschappij en om verbinding te zoeken met anderen. Dit gebeurt tegenwoordig voor ons allemaal (steeds meer) online. Het regelen van zaken op het gebied van uitkering, zorg, werk of welzijn: mensen moeten steeds digivaardiger zijn om mee te komen. Dat geldt dus de sociaal werker zelf evenzeer.

Dat zegt ook expert Edwin Luttik: “Sociaal werk is in de eerste plaats mensenwerk. We zien wel meer digitale platforms, steeds meer apps (vooral bij jongerenwerk) en bijvoorbeeld online mogelijkheden om maatjes, vrijwilligers en hulpvragers te koppelen. Ook gemeenten en andere partijen ontwikkelen apps, vooral rond schuldhulp. Punt is dat veel van de bewoners met wie wij te maken hebben juist moeite hebben met taal en lezen, in armoede leven, of laag IQ hebben.”

Bovendien liggen er in technologische ontwikkelingen die te scharen zijn onder slimme gezondheidszorg heel veel kansen voor het sociaal domein. Via het gebruik van sociale media bij een hulpvraag bereik je op een gemakkelijke en laagdrempelige manier effect. Sociale media zijn platforms om perfect aan te sluiten bij de verschillende doelgroepen van sociaal werkers, om mensen in de wijk met elkaar te verbinden, om actief te luisteren naar behoeften en interesses. Daarnaast kunnen sociaal werkers niet meer om hulpvragen heen die te maken hebben met digitalisering. Denk aan eenzaamheid onder jongeren door gameverslavingen, cyberpesten, sexting en de fear of missing out, die mensen tegenwoordig meer hebben. 

• GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Ook in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) moest (mede door corona) de manier waarop zorg verleend werd anders. Om ondanks de restricties toch de nodige zorg te blijven bieden, zoekt men oplossingen voornamelijk in slimme gezondheidszorg en e-health. Waar de ggz voorheen vele drempels zag, heeft ze slimme gezondheidszorg razendsnel omarmd. E-healthmodules en andere digitale hulpmiddelen ondersteunen via beeldbellen reguliere face-to-facebehandelingen. Beeldzorg binnen de ggz betekent vaak een combinatie van een online platform, face-to-facegesprekken en afwisselende sessies van modules die de zorgvrager zelf thuis volgt. Beeldzorg is dan ook gekoppeld aan zorgsystemen die de privacy van de zorgvrager het beste beschermen. Er zijn verschillende systemen per organisatie, maar binnen één organisatie betekent dit voor de zorgprofessionals en zorgvragers één systeem met alle dossier- en gezondheidsgegevens en andere functionaliteiten. Bijvoorbeeld voor de zorgvrager de mogelijkheid om vervolgafspraken in te plannen etc. Digitale toepassingen in de ggz hebben sommige behandelingen inhoudelijk verbeterd door ze te personaliseren en daarnaast dragen ze bij aan het reduceren van wachtlijsten.

Slimme gezondheidszorg zoals beeldbellen en online platforms kunnen positief bijdragen aan de behandeling van bepaalde cliëntgroepen in de ggz. Cliënten onderhouden meer en intensiever contact met hun behandelaar, de behandelresultaten zijn beter en het behandeltraject is korter. Daar staat echter tegenover dat er ook groepen zijn die je moeilijk of zelfs helemaal niet bereikt. Voor hen betekent een periode van digitale zorg geen verbetering, of mogelijk zelfs achteruitgang van hun gezondheidsstatus. Daarom moeten we specifiek kijken naar welke doelgroepen we kunnen bereiken en wat de ervaringen zijn bij deze doelgroepen. Een sensitiviteit die ggz-medewerkers moeten ontwikkelen en leren.

• KINDEROPVANG

In de kinderopvang is slimme gezondheidszorg in mindere mate van toepassing. Er is wel een digitale slag gemaakt op het gebied van interne werkprocessen (administratiewerk), contact met klanten (digitale communicatie) en de inzet van e-learnings. Ouders kunnen bij bijna alle kinderdagverblijven bijvoorbeeld via een ouderportaal alle informatie vinden over de ontwikkeling van hun kind of over het kinderdagverblijf.

• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?

Sociale verbinding
De Waerden, aanbieder van maatschappelijke ondersteuning, langdurige zorg en jeugdzorg, heeft 2 jaar ervaring met het online ondersteunen van mensen met een beperking. Door middel van een beeldscherm (iPad) kunnen cliënten van De Waerden 24 uur per dag, 7 dagen per week, vragen stellen of iets vertellen aan een begeleider in de zorgcentrale. Hierbij kunnen zij elkaar zien en horen. Voor veel cliënten van De Waerden en voor de begeleiders in de beeldzorgcentrale is beeldzorg een zeer gewaardeerd onderdeel van de ondersteuning.

Gemak voor zorgverlener en zorgvrager
Een ander voorbeeld is dat van het Maasstad Ziekenhuis. Dat gebruikt de BeterDichtbij-app, die contact met een arts of andere zorgverleners mogelijk maakt. Via BeterDichtbij kunnen zorgvragers:

  • een vraag stellen: de app kunnen ze gebruiken voor korte, zorggerelateerde vragen. De zorgvrager krijgt binnen drie werkdagen antwoord;
  • informatie doorgeven aan de arts, zoals bloed- en zuurstofwaarden. Ze kunnen zelfs een foto of bestand meesturen;
  • belangrijke informatie ontvangen, zoals persoonlijke onderzoeksuitslagen of algemene informatie van de polikliniek;
  • beeldbellen met een arts. De zorgvrager hoeft dan niet altijd naar het ziekenhuis te komen voor een fysieke afspraak.

Meer regie en autonomie voor zorgvragers
Een consult in het ziekenhuis tijdens de coronacrisis is niet de meest ideale situatie. Cardiologen van het Maastricht Universitair Medisch Centrum Plus gingen op zoek naar een manier om hartpatiënten op afstand te helpen. Door middel van een app kunnen patiënten hun hartritme zelf monitoren en doorsturen naar de arts. Een AI-algoritme analyseert of de smartphone correct meet en of het hartritme afwijkingen vertoont. Behalve dat de monitoring op een veilige afstand kan doorgaan, beschikt de arts ook over meer data, omdat er eenvoudig meer metingen mogelijk zijn. Bijkomend voordeel blijkt dat een patiënt zich minder angstig voelt, doordat de arts zijn gezondheid continu in de gaten kan worden gehouden.

• WAT IS DE IMPACT VAN SLIMME GEZONDHEIDSZORG OP HET WERKVELD?

De ijzersterke driehoek zorgvrager, zorgprofessional en technologie
Slimme gezondheidszorg heeft een grote impact op zorg en hoe je die organiseert, want met de intrede van technologie veranderen werkprocessen en zorgrelaties fundamenteel. Het is zoeken naar manieren om mens en machine optimaal te laten samenwerken. Dan zijn zorgprofessional, zorgvrager en technologie een ijzersterke driehoek. Digitale vaardigheden zijn belangrijk, maar goede zorg op afstand vraagt meer. Hoe zorgen professionals ook via beeldbellen voor een prettig gesprek? Hoe kunnen professionals chatberichten slim standaardiseren, zodat zorgvragers op belangrijke momenten de juiste boodschap krijgen? Wat hebben zorgvragers nodig om thuismetingen optimaal in te zetten? Allerlei vragen die bijdragen aan het slagen van deze nieuwe manier van zorginrichting.

“Ik vind de interactie met de zorgvrager essentieel voor de kwaliteit van zorg. Dat je een relatie met een ander persoon opbouwt. Dat kun je niet vervangen door heel veel op afstand te bellen. De komende jaren moeten we daar een vorm aan geven waarmee iedereen overweg kan.”
– Willem Hopmans, NU’91

Andere patiëntenpopulatie
Door de veranderende zorgvraag verandert ook het werk van de mbo-verpleegkundige en de verzorgende IG. Als een deel van de ‘eenvoudigere’ patiëntenpopulatie niet meer in het ziekenhuis komt, zullen artsen en verpleegkundigen daar vooral complexe patiënten overhouden. Wellicht zijn dan langere consulttijden nodig, of duospreekuren waarbij professionals van meerdere vakgroepen zich samen buigen over complexe vraagstukken. Door aan te sturen op thuisbehandeling van ‘lichte’ patiënten met nieuwe technologie, ontstaat ook lucht voor de helpende zorg en welzijn, omdat zij op deze manier meer ruimte en tijd over hebben voor andere taken. Ziekenhuiszorg naar de thuissituatie verplaatsen kan daarom helpen om personeelstekorten aan te pakken. Tevens veranderen werkprocessen en zorgrelaties door de inzet van technologie in de zorg. Dat betekent ook dat de huidige leerling meer en meer technologisch inzicht moet hebben en daarvoor moet worden opgeleid. Digitale vaardigheden voor de patiënt en professional zijn in de nabije toekomst dus onmisbaar.

Blended zorg, die nieuwe vorm van zorgverlening
Uit onderzoek van Pluut en Partners (2020) blijkt dat maar liefst 93 procent van de respondenten van mening is dat zij na de coronacrisis zorg op afstand zullen blijven leveren. De meeste respondenten vinden het wenselijk zorg op afstand verder te professionaliseren en op te schalen, vanwege efficiencywinst, inhalen van uitgestelde zorg en omdat het patiëntvriendelijk is. Ook benadrukken respondenten het belang van blended zorg, waarbij digitale zorg het zorgproces versterkt.

De zorg werkt steeds meer met digitale middelen. Het is dus belangrijk dat zorgprofessionals de meerwaarde van deze middelen kennen en ze ook adequaat inzetten. Waar de toepassing van slimme gezondheidszorg stappen maakt, is deze innovatie niet altijd even gemakkelijk bij te benen door de zorgprofessionals. Zorgpersoneel dat onvoldoende digitaal vaardig is, vormt een knelpunt. Bronnen laten zien dat twee op de tien medewerkers in de ouderenzorg zelfs digibeet zijn (Utrechtzorg, 2020; De Nederlandse GGZ, 2021). Om zorgpersoneel hierin te ondersteunen, hebben verschillende zorgorganisaties ‘digicoaches’ aangewezen. Die helpen om digitale vaardigheden van zorgpersoneel te verbeteren.

Door zorg op afstand krijgt de patiënt een nieuwe rol, met veel meer regie over zijn eigen zorg. De medisch specialist komt meer op afstand te staan, terwijl de (gespecialiseerd) verpleegkundige meer opschuift richting de werkzaamheden van de specialist.

Vertrouwen in het nieuwe werken
Of men slimme gezondheidszorg aanneemt, is niet alleen een kwestie van de werkprocessen anders inrichten. Het is ook een kwestie van vertrouwen van de zorgprofessional in nieuwe werkwijzen. Het betekent ook afstand doen van de traditionele organisatie van werk en geïnspireerd raken door studenten die technologieën vanzelf omarmen. “De techniek moet allereerst natuurlijk goed werken. Daarnaast hangt vertrouwen sterk samen met het doel. Chirurgen accepteren een operatierobot relatief snel, omdat die bepaalde ingrepen preciezer en veiliger maakt. Maar in de zorg voor chronische patiënten gelden andere doelen en waarden. Daar spelen ook thema’s als vertrouwen, hoop, angst en comfort een rol.”
– Raymond Meenink, CNV

Scroll terug naar boven en lees verder in de tweede kolom

“De komende twintig jaar gaat de zorgvraag bijna verdubbelen. Er werkt al een op de zeven mensen in de sector zorg en welzijn. We gaan dan naar een op de vier. Dat gaan we gewoon niet redden. We moeten dan gewoon op een andere manier gaan organiseren. Mijn ervaring is wel dat leerlingen ook enorm kunnen inspireren. Dus op het moment dat zij tijdens hun opleiding ermee te maken krijgen, kunnen ze dat makkelijker overbrengen op de werkvloer. Dan zegt de doorgewinterde professional: dat is interessant. Ze willen dan niet achterblijven.”
– Jan Kees van Wijnen, Stichting tanteLouise
(Bron foto: ICT&Health)

Digitale communicatieve vaardigheden
Tijdens (beeld)bellen komen bepaalde signalen zoals lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en intonatie minder goed over dan in een persoonlijk gesprek. Het is dus extra belangrijk voor professionals in de maatschappelijke zorg om transparant te communiceren en te controleren of wat de professional denkt te zien bij de ander, wel klopt. Luisteren, samenvatten en doorvragen zijn dan nog belangrijker dan anders. En de professionals zelf moeten ook expliciet zijn over wat zij voelen, willen en verwachten. Als je niet belt, maar een gesprek voert via tekstberichten, missen de zorgvrager en zorgverlener nog veel meer signalen dan tijdens het beeldbellen. Een voorbeeld: de gezichtsuitdrukking en lichaamstaal die een professional normaal gesproken laat zien om te uiten dat hij meeleeft of bemoedigt, kan hij vervangen door emoticons en leestekens (op een zorgvuldige manier). Ook het samenvatten in eigen woorden om na te gaan of hij de zorgvrager goed begrepen heeft, is belangrijker. Face-to-facegesprekken gaan nu eenmaal anders dan digitale gesprekken. Het is de kunst om door te vragen op de signalen en de intentie van de cliënt, m.b.v. korte vragen, en één vraag per keer. Tijdens een chat gaan mensen, sneller dan in face-to-facecontact, door elkaar ‘praten’. Wacht soms even met het versturen van een bericht, zodat je kunt zien of de ander nog meer te zeggen heeft.

Voor online hulpverlening hebben zorgprofessionals zoals thuisbegeleiders andere vaardigheden nodig dan bij hulpverlening in levenden lijve. Het is lastiger om kinderen en ouders betrokken te houden, wat kan zorgen voor hogere uitval. En doordat het face-to-facecontact ontbreekt, is de hulp mogelijk minder effectief. Tegelijkertijd kan online contact voor sommige ouders, kinderen en jongeren een heel prettige en laagdrempelige hulpvorm zijn. Daardoor is het belangrijk om wederzijdse verwachtingen expliciet te maken, gesprekken voor te bereiden en te reflecteren op de ervaringen. Hierbij hoort ook het in staat zijn om (op afstand) de behoefte van de zorgvrager te herkennen en je een beeld te vormen van de situatie.

Interpretatie van data
Telemonitoring controleert en transporteert automatisch gegevens over (lichaamsfuncties van de zorgvrager. Het diagnosticeren en bewaken van vitale functies is een kerntaak van de verpleegkundige. De verpleegkundige analyseert en interpreteert de binnenkomende data en beoordeelt of die data alarmerend zijnen welke actie moet worden ondernomen. Dit betekent dat de verpleegkundige gezondheidsgerelateerde data effectief moet kunnen vergelijken, groeperen en interpreteren.

In de gehandicaptenzorg, waar zorgdomotica, zoals geavanceerde camerasystemen, worden gebruikt, betekent het voor de begeleider gehandicaptenzorg of speciale doelgroepen dat observatievaardigheden belangrijker worden, zodat hij non-verbale en verbale uitingen via beeld op een juiste manier kan interpreteren.

INHOUDSOPGAVE ZORG EN WELZIJN

Smartification
Slimme datasystemen