Gastvrijheid

• BEDRIJVEN EN OMZET

In de horeca waren in het eerste kwartaal van 2021 ruim 65.000 bedrijven actief. Een jaar eerder waren dat er bijna 61.800. Zowel in de logiesverstrekking, zoals hotels, als in de branche van eet- en drinkgelegenheden nam het aantal bedrijven in die periode toe. De enige uitzondering daarop zijn cafés. In het eerste kwartaal van 2021 waren er ruim 8.800 cafés, een jaar eerder waren dat er ruim 9.100. Daarnaast telt Nederland bijna 6.100 bedrijven in de branche van reisbureaus, reisorganisatie en -info. Dat was ongeveer evenveel als vorig jaar (CBS, 2021a).

De totale omzet van de horeca is 28,5 miljard euro (CBS, 2021b). Het aandeel horecabedrijven dat een omzetstijging boekt, neemt af. In het eerste kwartaal van 2020 liet 29% van de bedrijven een toename van de omzet zien, tegenover 55% in hetzelfde kwartaal van 2019. Bij 69% was sprake van een omzetdaling (een jaar eerder was dat 43%). Bij de rest (2%) bleef de omzet stabiel (CBS, 2021c).

Ook voor reisbureaus en reisorganisaties geldt dat het aandeel bedrijven met een omzetstijging afnam, te weten van 49% naar 41% (CBS, 2021c). De toeristische sector is in 2020 flink gekrompen. De toegevoegde waarde – het verschil tussen de omzet en inkopen – lag in de eerste helft van het jaar ongeveer 45% lager dan in dezelfde periode een jaar eerder (CBS, 2020).

• WERKGELEGENHEID EN VACATURES

Eind 2020 waren er 340.000 banen in de horeca. Een jaar eerder waren dat er 446.000 (CBS, 2021e). In het laatste kwartaal van 2020 stonden 6.100 vacatures open. Eind 2019 waren dat er 20.500 (CBS, 2021d). Door de steunmaatregelen van de overheid konden werknemers doorbetaald krijgen bij omzetverlies. Desondanks gingen er in de toeristische sector relatief veel banen verloren (CBS, 2020). In 2020 waren ruim 11.500 medewerkers in de reissector. Dat was bijna een kwart minder dan een jaar ervoor. De instroom van medewerkers daalde van 3.500 in 2019 naar 1.580 in 2020 (Reiswerk, 2021).

• FLEXIBEL WERK EN ZZP

Mede vanwege de hoge mate van seizoensarbeid zijn er in de beroepsgroep keukenhulpen relatief veel flexibele arbeidsrelaties. 70% van de werkenden heeft flexibel werk en bijna twee derde is student/scholier. Flexibel werk gaat om uitzendkrachten, oproepkrachten, invalskrachten en contracten zonder een vast aantal arbeidsuren. Ook de beroepsgroep ‘kelners en barpersoneel’ kenmerkt zich door veel flexibel werk, namelijk 62% procent van de werkenden. Het ROA typeert dat als ‘erg hoog’. Ruim de helft is student/scholier. De meest voorkomende opleidingsachtergrond is het basis- en voortgezet onderwijs. Voor de beroepsgroep koks is dat het mbo. Ruim een kwart van de koks heeft een flexibele arbeidsrelatie. ROA typeert dat als ‘hoog’. Dat geldt ook voor de beroepsgroep reisbegeleiders (24% heeft flexibel werk). Bijna een derde van de reisbegeleiders heeft een mbo-opleiding op niveau 4 gevolgd. Binnen de genoemde beroepsgroepen komt werken als zelfstandige niet bovengemiddeld vaak voor (ROA, 2020).

• CORONACRISIS

Veel hotels zijn verliesgevend, zegt Koninklijke Horeca Nederland (KHN), dat onderzoek deed. Sinds juni 2020 hebben hotels te maken met een bezetting van amper 60 tot 70%. In de grote steden en vooral Amsterdam is het zelfs rond de 25%. Perspectief op verbetering is er nog niet. KHN verwacht grote ontslaggolven. “Voor de hele sector zal dit gaan om duizenden ontslagen. Tussen 50.000 en 100.000 arbeidsplaatsen voor de gehele horeca.” (KHN, 2020).

Volgens de Rabobank zal de horecaomzet pas in 2023 terug zijn op het oude niveau. Hotels zullen ook in 2021 nog rekening moeten houden met 20% minder omzet dan in 2019, vanwege het wegblijven van zakelijke gasten en buitenlandse toeristen (Rabobank, 2020).

Steeds duidelijker wordt hoe verwoestend de coronamaatregelen zijn voor foodservice. Ook taant het geloof in een werkbare anderhalvemetereconomie voor hotels, restaurants, cafés, cateraars, congressen en de eventmarkt, stelt het Foodservice Instituut Nederland (FSIN). Extra zorgelijk is dat het fijnmazige ecosysteem van kleine producenten en leveranciers die aan horecabedrijven leveren om zeep wordt geholpen. Lokale producenten die het moeten hebben van kwaliteit zitten met de handen in het haar. Hun producten kunnen ze niet kwijt aan supermarkten, waar voornamelijk grote foodbedrijven de dienst uitmaken. Nu foodservice is weggevallen, dreigt er een ongekende verschraling van de eetcultuur (FSIN, 2020a).

Ook de catering staat onder druk door de (gedeeltelijke) sluiting van bedrijven en onderwijsinstellingen. De sluiting van scholen en universiteiten heeft geleid tot het bijna volledig instorten van de vraag. Bedrijfscatering verloor omzet doordat bedrijven massaal werknemers naar huis sturen (FSIN, 2020b).

Door het verwachte personeelstekort transformeren restaurants naar een minder arbeidsintensief concept. Digitalisering (zoals bestellen middels QR-codes) zal vaker voorkomen, net als het gebruik van kleinere menukaarten.

• INITIATIEVEN IN DE HORECA

Sinds de eerste lockdown in 2020 duiken steeds meer initiatieven op om de horeca uit de brand te helpen. Koninklijke Horeca Nederland heeft het initiatief ‘Help de Horeca’ in het leven geroepen. Vanuit het netwerk kwamen veel geluiden van voedingsmiddelenbedrijven waar de productie is stilgevallen en productieruimten volledig leeg zijn. Door het wegvallen van de horecaleveringen hebben veel voedingsbedrijven voorraden die ze niet kunnen afzetten. De organisatie van Food Inspiration ontving zo veel van deze geluiden dat zij besloten www.etenover.nl op te zetten (VMT, 2020).

Horeca Samen Sterk is een initiatief van horecagroothandel BidFood en betaalplatform Intersolve. Dit platform heeft hetzelfde doel als Help de Horeca. Horeca Tegoed is een initiatief van ondernemers, voor ondernemers. Op deze website kunnen consumenten een cadeaubon kopen om te besteden in hun favoriete horecagelegenheid. Support Your Locals is een initiatief dat heel Nederland oproept om lokale producenten in de armen te sluiten en samen korte ketens op te bouwen. Volgens de initiatiefnemers zijn lokale producenten veelal afhankelijk van horecaondernemingen. Zij hebben ook last van de sluiting van alle horecagelegenheden. Support Your Locals was in Amsterdam al actief vóór de uitbraak van het coronavirus, en heeft het initiatief na sluiting van de horeca in Nederland verbreed naar heel Nederland (VMT, 2020).

Voor kleinere horecazaken was het werken op anderhalve meter afstand al een uitdaging. Vanaf 14 oktober 2020 moesten veel horecazaken voor een tweede maal hun deuren sluiten. Alleen voor afhaal of bezorging en overnachtingen kon een horecazaak nog open blijven. De zogenaamde ‘natte’ horeca en alle clubs zijn al geruime tijd dicht (SBB, 2021).

De effecten van de coronacrisis op toerisme en recreatie blijven groot. Veel minder buitenlandse toeristen bezoeken Nederland, en Nederlanders reizen niet of nauwelijks naar het buitenland. Congressen en evenementen vinden niet meer fysiek plaats. Toeristische plekken in Nederland hebben ook te maken gehad met beperkingen van het aantal bezoekers en de tweede lockdown. Door de coronacrisis kiest de klant er vaker voor om dicht bij huis zijn vakantie door te brengen. Naar verwachting blijft dit komend jaar ook door de onzekerheden die er nog zijn (SBB, 2021).

Medewerkers in de reissector zijn de dupe geworden van de coronapandemie. 23% verloor gedurende 2020 hun baan. 90% van de reisorganisaties met meer dan tien werknemers geeft aan dat ze in 2020 afscheid hebben moeten nemen van personeel. Dat blijkt uit arbeidsmarktonderzoek in opdracht van stichting Reiswerk, het arbeidsmarktfonds voor de reissector. Het is het eerste grootschalige arbeidsmarktonderzoek voor de reissector sinds de coronacrisis. In april 2021 vroeg ook de D-rt Groep faillissement aan. Het onderzoek en dit faillissement benadrukken de noodkreet uit de sector voor overheidssteun (Reiswerk, 2021).

De grootste gedupeerden zijn medewerkers met een tijdelijk contract en jonge medewerkers. 56% van de tijdelijke contracten zijn niet verlengd. Bijna 50% van de medewerkers onder de 25 jaar verloor zijn baan. Het betreft veel starters die net afgestudeerd waren en aan een eerste baan waren begonnen. De uitstroom van medewerkers uit de sector kent een onafgebroken piek vanaf maart, het moment waarop Nederland in lockdown ging en reizen niet meer mogelijk was. De instroom van medewerkers in de reissector is in 2020 met 55% gedaald ten opzichte van het jaar ervoor. De afdeling advies & verkoop is het hardst getroffen: 83% van de werkgevers heeft op deze afdeling flink moeten bezuinigen. De meest stabiele functies zitten in de data analyse, juridische zaken en yield management (Reiswerk, 2021).

88% van de reisbedrijven verwacht dat in 2021 het aantal medewerkers verder zal afnemen of gelijk zal blijven. Bijna 50% houdt rekening met een ontslagronde en 31% met een mogelijke opheffing of faillissement. Toch durven organisaties ook vooruit te kijken. Op de korte termijn, na de coronacrisis, verwachten bedrijven weer personeel aan te nemen voor advies & verkoop, maar voor de lange termijn lijkt er vooral vraag te zijn naar functies in de data analyse, business intelligence en IT (Reiswerk, 2021).