Minder afhankelijk van mondiale stromen
Kortere keten
• WAT HOUDT HET IN?
De efficiëntie van de (voedsel)productie moet met een factor vier toenemen om aan de wereldwijde vraag naar gewassen te voldoen. De druk op grond en ruimte neemt toe door toename van de wereldbevolking en er is steeds meer vraag naar lokaal geproduceerd voedsel.
Productie in het buitenland is behalve goedkoop ook comfortabel, omdat het je in staat stelt weg te kijken bij de zogenaamde externaliteiten van de productie: zaken als biodiversiteitsverlies, bodemdegradatie en uitstoot van broeikasgassen. Om niet te spreken van het vervoer dat voor de mondiale stromen nodig is. Neem de avocado uit Peru, of de containerschepen die voedsel vervoeren, ze zijn extreem belastend voor het milieu. Al deze externe effecten van massaproductie in binnen- en buitenland zijn niet in de prijs van ons eten meegenomen, waardoor de prijzen onverantwoord laag blijven. De lange keten en de lage prijzen die die keten in stand houden, zorgen voor problemen. Het verklaart waarom kortere ketens een oplossing zijn voor de voedselcrisis. Lange voedselketens maken immers wederzijds afhankelijk van één producent. (M. Rotman, 2020)
Maar wat is een kortere keten? Gaat dan om producten uit de regio, landelijk of Europees? Gaat het om de hele keten of alleen om de laatste stap? Een hele lokale keten is lastig en zorgt voor hogere prijzen. Als lokaal brood anderhalf keer zo duur wordt als regulier brood, dan zullen niet veel consumenten daarvoor kiezen. Er is steeds meer discussie over lokale voedselsystemen, mede versterkt door de coronacrisis. Door de coronacrisis is de maatschappij meer gaan inzien hoe afhankelijk we zijn van productie uit andere landen en hoe belangrijk het is om de lokale economie te ondersteunen. Er is veel aandacht voor voedsel uit de regio, maar de feiten laten zien dat daar nog een grote uitdaging ligt.
Steve Fok (LTO Nederland): “De supermarkten hebben steeds meer eigen producten liggen. 80 procent van hun klanten kijkt niet naar regionaal, maar naar de prijs. Door de coronacrisis is er wel meer aandacht gekomen voor het vraagstuk van import en export. Ze zien de noodzaak om meer voor lokaal voedsel te kiezen. Als ik zeg: 60 procent van jouw voedsel komt uit het buitenland, denken ze: dat kan niet kloppen. Maar dat klopt wel.”
Produceren in de korte keten kan variëren van de minivariant van balkon- en daktuin in de binnenstad tot volkstuinen. En van verticale landbouw tot professionele stedelijke voedselproductie en voedselverwerking aan de rand van de stad. Bijvoorbeeld via een stadsboerderij of een concept als Herenboeren. Iedere verschijningsvorm verdient zijn eigen plek in de stad en kan bijdragen aan een duurzame en leefbare stad en mogelijk de stedelijke footprint verkleinen. (Wageningen University & Research, z.d.-b).
• WAT VERANDERT ER?
Door de coronacrisis is de maatschappij meer gaan inzien hoe belangrijk het is om de lokale economie te ondersteunen. Het totale aantal bedrijven dat aan verkoop via de korte keten doet, is de afgelopen jaren fors gestegen: van 10,5% in 2017 naar 13,7% in het eerste kwartaal van 2020. Het effect van de coronacrisis is nog niet verwerkt in deze cijfers, want dat speelde pas in het tweede kwartaal.
Vooral de bedrijven die actief zijn in de teelt van siergewassen haalden omzet uit korteketenverkoop. Het gaat om ruim 39% van de totale omzet die deze sector behaalde. De voedingstuinbouw kwam tot 26% van het totaal. Ook melkveebedrijven, akkerbouwbedrijven en leghenbedrijven haalden een substantieel bedrag van hun omzet via korteketenverkoop. (Bakker, 2021)
Hoe korter de keten, hoe verser het product. De grote hoeveelheid schakels zorgt er vaak voor dat de kwaliteit en de duurzaamheid van een product verloren gaan. De omslag naar een kortere keten vraagt om een morele verantwoordelijkheid naar de volgende generatie. Consumenten zijn zich steeds bewuster van waar producten vandaan komen en willen dat hun voedsel uit de regio komt.
In de bloemenbranche is ook sprake van ketenverkorting. Vooral door de komst van online platformen koopt de bloemist steeds vaker en meer direct in bij de bron. Hoe korter de keten, des te verser het product. Consumenten hechten er veel waarde aan dat een bos bloemen na aankoop lang mooi blijft. Enkele nieuwe spelers zetten in op het verkorten van de keten en beperken het aantal schakels door zelf online bloemen aan te bieden.
• WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER IN DE PRAKTIJK?
- Bloomon maakt zelf afspraken met kwekers, om de weg tussen de kweker en de consument zo kort mogelijk te maken. Bloomon is een online bloemenwinkel waar je een (flexibel) abonnement kunt afsluiten om iedere week, maand of tweewekelijks een verse bos bloemen bij je thuis te laten bezorgen. En ook bij Flower Family staat een korte keten centraal. De Flower Family werkt samen met gespecialiseerde kwekers, die rekening houden met energievoorziening, waterhuishouding en letten op het gebruik van pesticiden. Zij bouwen met hun geselecteerde groep van kwekers een duurzame relatie op om data te kunnen uitwisselen over de behoefte en vraag van hun klanten. (family members)
- Boerschappen is een gespecialiseerd bedrijf dat producten rechtstreeks van de agrariër inkoopt, in een korte keten, om in maaltijdboxen aan de consument te verkopen. Het bedrijf heeft een netwerk van ruim 125 kleinschalige makers en agrariërs. Het heeft begin 2021 alle activiteiten van Support Your Locals Amsterdam overgenomen. Boerschappen verkoopt boodschappenboxen met producten van agrariërs. De klant kan kiezen uit vijf verschillende types boxen en het abonnement is flexibel; de klant kiest zelf wanneer hij de box wil. Dagelijks rijdt Boerschappen langs tientallen agrariërs in de regio. De agrariërs met wie ze samenwerken, zijn kleinschalig en besteden aandacht aan hun dieren, gewassen, omgeving en product. De producten in de Boerschapboxen bevatten geen of nauwelijks bestrijdingsmiddelen, en geen toegevoegde kleur-, geur- en smaakstoffen en slechte E-nummers. De dieren hebben tijd gekregen om op te groeien. De producten van Boerschappen zijn altijd vers omdat ze rechtstreeks van de lokale agrariërs komen. De agrariërs krijgen er een eerlijke prijs voor. (Boerschappen, 2021)
- Telers spelen in op de ontwikkeling door het aantal schakels te beperken en zelf online bloemen aan te bieden. Er zullen echter nog altijd grote landbouwproductiebedrijven actief zijn, die een groot aandeel hebben in de gehele agrarische sector.
- HalloBoer houdt de keten zo kort mogelijk en maakt lokaal handelen op een simpele manier mogelijk. Op de kaart op hun website kun je zien welke producten waar vandaan komen en welke te koop zijn. Producten uit de omgeving kun je direct bij de agrariër bestellen en die zet hij klaar op een afhaalpunt of bezorgt hij aan huis. Zo vul je heel makkelijk je boodschappen aan met het lekkerste wat jouw regio te bieden heeft. HalloBoer is een coöperatie waarvan alle agrariërs lid zijn en waar hun stem gehoord wordt. Ze geloven in een totaalbeleving van lokale producten, onder het motto: als je de verhalen van de producent kent, smaakt alles beter. Daarom laat HalloBoer zien waar je eten vandaan komt, en maken ze het leuk om dat lekkers van dichtbij te ontdekken en te kopen. (HalloBoer, z.d.)
- Bij Boeren & Buren leggen de producten in Nederland gemiddeld 20 km af tot op je bord. Ze werken aan een productie- en distributiesysteem dat menselijker, ecologischer en eerlijker is. De agrariërs bepalen zelf hun prijs.
- Boert Bewust werkt aan verbindingen tussen agrariërs en de samenleving. Ze stimuleren ondernemers in de land- en tuinbouw om contact te zoeken met hun omgeving. Alleen zo ontstaat er een goede dialoog, wederzijds respect en meer betrokkenheid van consumenten bij hun voedsel. Alle agrariërs kunnen meedoen: van veehouders tot fruittelers, van gangbaar tot biologisch. (Boert Bewust, 2020)
• WAT IS DE IMPACT VAN EEN KORTERE KETEN OP HET WERKVELD?
Ondernemers en vakmensen zullen de keten goed moeten kunnen uitleggen, en waar de producten vandaan komen. Dat vraagt om vakinhoudelijke kennis van beroepsbeoefenaren over bijvoorbeeld kringlopen, verwaarding, het voorkómen van verspilling, en natuur. Het vraagt ook andere generieke vaardigheden, zoals het kunnen voeren van een dialoog met de eigen omgeving. Interactie met de samenleving is belangrijk om met lokale ondernemers gezamenlijk op te trekken en de klant te kunnen bereiken met producten uit de korte keten.
INHOUDSOPGAVE GROEN
