Voortzetting van veranderingen

Circulaire economie

 WAT HOUDT HET IN?

Circulaire economie gaat om zo weinig mogelijk afval en restproducten. Daarbij probeert men om met zo min mogelijke belasting van natuurlijke grondstoffen een product in de markt te zetten, door producten te hergebruiken of opnieuw te creëren. Afval is in een circulaire economie een nieuwe grondstof, waarvan je nieuwe producten kunt maken. Wat we eerder afschreven als afval, waar niks meer mee gedaan werd, recyclen we zo veel mogelijk om die opnieuw in te zetten in een productieketen.

 WAT VERANDERT ER?

VERSSPECIAALZAKEN

Afvaltransitie
Er is meer aandacht voor het verpakken van producten. Een milieuverpakking die beter is af te breken geeft de klant ook een beter gevoel. Steeds meer klanten zijn zich bewust van de hoeveelheid plastic in productverpakkingen. “De klant kiest bij een visspeciaalzaak eerder voor een houten vorkje dan voor een plastic vorkje.”
– Rinus de Rijder, SVO

Voedselverspilling
De afvaltransitie gaat hand in hand met voedselverspilling. Voedselverspilling is – simpel gezegd – eten voor menselijke consumptie dat niet voor dat doel wordt benut. Jaarlijks gooien we ruw geschat tussen de 1,7 miljoen en 2,5 miljoen ton aan groenten, fruit en brood weg. Bijna alle Nederlanders willen minder voedsel verspillen, maar sommige vinden het lastig om dat ook daadwerkelijk te doen. Onderzoek van Wageningen University & Research laat zien dat Nederlandse huishoudens tijdens de coronacrisis niet meer voedsel verspillen dan voorheen. De lockdowns hebben ervoor gezorgd dat mensen bewuster omgaan met wat ze kopen en consumeren. Ze plannen hun maaltijden beter en kopen zuiniger in. (Steenbergen, 2020)

Het tegengaan van voedselverspilling doen bakkerijen al jaren. Bakkers communiceerden dat nooit op die manier. Immers, je hoefde jaren geleden van elkaar niet te weten dat oud brood hergebruikt werd. Wat vroeger ongebruikelijk was om te communiceren, is nu juist verantwoorde bedrijfsvoering.

Loes Baas (NBOV) vertelt: “Bakkers verwerken oud brood tot paneermeel, maar ze hergebruiken het ook in het deeg. Vroeger heette dat ‘soppen’. Dat oude brood deed je in emmers water. Dan maak je dat brood weer zacht en gebruik je het voor het deeg. Dat is al veertig, vijftig jaar zo. Je kunt het brood meerdere keren door de snijmachine doen. De plakjes draai je een halve slag om en dan nog eens, dan heb je blokjes. Daar doe je dan wat olie en knoflook op, dat gaat in de oven en dan heb je heerlijke croutons.”

Ook in de slagersbranche is, vanuit een rendementsgedachte, het verwerken van het hele product al lang een thema. Zo legt Rinus de Rijder (SVO) uit: “Van het hele dier wordt niets weggegooid, echt alles heeft een bestemming. In de vissector is dat jarenlang een stuk minder geweest. Maar visafval heeft in de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Nu halen ze er onder meer energie uit.’

Versproducten verwerken die tegen de houdbaarheidsdatum aan zitten, vermindert voedselverspilling. Ook bewustwording helpt hierbij. Net als producten aan het einde van de dag tegen een lagere prijs verkopen, of weggeven aan de voedselbank. Al jaren gaat men voedselverspilling hiermee tegen en inmiddels zijn er talloze nieuwe initiatieven.

De houdbaarheidsdatum zelf staat ook ter discussie. Onderzoek in Wageningen wees enkele jaren geleden al uit dat door de t.h.t.-datum weg te laten op verpakkingen de verspilling van lang houdbare producten, zoals rijst, pasta en koffie, met 12 procent daalt. (Meijsen, 2020).

Op elk levensmiddel moet een houdbaarheidsdatum staan, tenzij specifiek is aangegeven dat een houdbaarheidsdatum niet verplicht is. Bij bederfelijke producten is dat een uiterste consumptiedatum (’te gebruiken tot’, de t.g.t.-datum). De t.g.t.-datum is de laatste dag waarop je het product nog veilig kunt eten of drinken, daarna kan het je ziek maken. Door het product in te vriezen vóór of op de t.g.t.-datum kun je het wel langer bewaren. Zo voorkom je verspilling. Op alle andere levensmiddelen staat de datum van minimale houdbaarheid (’ten minste houdbaar tot’, de t.h.t.-datum). Tot de t.h.t.-datum garandeert de fabrikant een smaakvol product. Als de t.h.t.-datum verstreken is, kun je het product vaak nog prima eten. (Samen tegen voedselverspilling, 2020; FNLI, 2020)

Techniek, zoals augmented reality, kan bijdragen aan het tegengaan van voedselverspilling, door efficiënter te leren werken en daardoor niets weg te gooien.

WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?

  • In Nederland blijven zo’n 130.000 broden per dag onverkocht in de winkel liggen. Een initiatief uit de bakkerswereld om deze verspilling te verminderen, is ‘De tweede jeugd’: broodproducten en tosti’s van oud brood.
  • Een voorbeeld uit de retail: Jumbo Verberne in Wageningen heeft in een pilot aangetoond dat de verkoop van vers ingevroren brood zorgt voor een enorme afname van de verspilling van brood. (Garstenveld, 2020)
  • Een ander voorbeeld uit de broodindustrie is het versuikeren van brood dat niet is verkocht. De Sonneveld Group en het European Bakery Innovation Centre hebben drie technologieën uitgewerkt voor de verwerking van retourbrood: pasteurisatie om te verwerken tot broodpap, versuikeren met water en enzymen, en verwerken tot een alternatief voor gekookte roggebloem in ontbijtkoek. Consumentenonderzoek van Wageningen Food & Biobased Research wees uit dat consumenten ontbijtkoek met retourbrood net zo lekker vonden als ‘gewone’ ontbijtkoek. (Wageningen University Research, z.d.)

  • De boxen van Too Good To Go, die je via een app kunt reserveren. Je kunt via deze app bij een deelnemende organisatie, zoals een supermarkt, een restaurant, bakker of slager een magic box Daarin zit voedsel dat nog beperkt houdbaar is. Daarom is de prijs van een magic box zo laag.
  • Slagerij Lohman in Enschede is in 2019 begonnen met duurzame verpakkingen. De plastic tasjes zijn vervangen door stevige tassen. Lohman vraagt zijn klanten om deze tassen bij een volgend bezoek weer mee te nemen naar de winkel. Waar voorheen het vlees in drie lagen plastic werd verpakt (plastic schaal, plasticfolie en een plastic tas), gaat er nu slecht één papiertje om het product. Dat papier heeft een dunne plastic binnenlaag om lekken te voorkomen. Dit laagje kun je gemakkelijk van het papier afhalen, zodat je het kunt scheiden bij het afval. De slager heeft ook zijn maaltijdbakken vervangen door een duurzame variant. De duurzame bakken kunnen in de koelkast, diepvries, oven, magnetron en vaatwasser. Daardoor kun je ze goed hergebruiken. Lohman vraagt zijn klanten om hun eigen bakken weer mee te nemen naar de slagerij. En dat doen ze. Sommige mensen nemen hun eigen pan of tupperwarebakje mee, dat kan ook. (Noordzij, 2021)

 KAPPERSBRANCHE

Afvaltransitie
In de kappersbranche is men bereid om plastic retailverpakkingen beter te recyclen om ze opnieuw te kunnen gebruiken. Andres Fellenberg (the Green Scissors) vertelt hoe in de kappersbranche de eerste initiatieven zijn gestart om verpakkingen te recyclen: “Als je je lege shampoofles terugbrengt naar de kapper, kan hij die recyclen. Dat is een change of habits. In principe is wat wij thuis doen niet recyclen. Wij sorteren op basis van wat wij denken dat bepaalde typen materialen zijn. Door het product terug te brengen, help je mee met het recyclen. Mensen zien een leeg flesje en denken: dit is afval. Die zien er geen waarde in. Als ik dit potje in de prullenbak gooi, kan een recyclebedrijf er niks mee. Maar als ik het openmaak en het materiaal splits, is het wel recyclebaar. Dat willen we bereiken met de kappersbranche.”

Je kunt ook afval verminderen door verpakkingen opnieuw te gebruiken als navulverpakking. Zo heeft Team Kapper speciaal voor de shampoos en conditioners een navulservice in zijn salons. Een klant die zijn lege verpakking in de salon laat vullen, krijgt vier euro korting op het product. (Team Kappers, 2020)

Hergebruik haar
Afgeknipt haar gaat normaal gesproken in de prullenbak, maar steeds vaker krijgt het een nieuwe bestemming: als pruik, touw, compost of armband. Het bekendste voorbeeld is stichting Haarwensen, die haar doneert voor het maken van pruiken voor mensen met kanker en met haarproblemen.

De eigenschappen van (lang) haar – sterk, licht van gewicht, flexibel, isolerend en olieabsorberend – bieden mogelijkheden om het te hergebruiken. Zo zijn The Green Scissors met partijen in Nederland bezig om beton te recyclen. Door beton te mengen met haren neemt het aan sterkte toe. Haar kun je ook hergebruiken voor het maken van compost voor tuin- en kamerplanten. Er zit veel stikstof in haar en dat maakt grond vruchtbaar.

Andres Fellenberg van the Green Scissors: “Wij krijgen per jaar veel haar van mensen. Een bedrijf in Apeldoorn mixt dat met poep en plas van runderen en varkens. Zo maken ze er compost van voor de landbouw. Haar is heel absorberend. Voor compost is dit fantastisch, het wordt er consistenter door en het verstevigt het compost. Maar haar composteert heel langzaam. Daarom laten we het snipperen, dan gaat het sneller.”

Haar kun je ook gebruiken om olie op te vangen. Haar moet je wassen omdat het vet aantrekt. De Amerikaanse ecologische organisatie Matter of Trust maakt slim gebruik van deze eigenschap door dikke matten te vullen met menselijk afvalhaar. Na een olielek in zee zuigen de matten de olie als een spons op. De haarmatten hangen ook onder bussen om oliedruppels op te vangen. (Team Kappers, 2020)

WELKE VOORBEELDEN ZIJN ER VANUIT DE PRAKTIJK?

  • IVY Hair Care wil een positieve bijdrage leveren aan de wereld en aan het verminderen van plastic verpakkingen. IVY Hair Care is een duurzaam Nederlands merk dat statiegeld heft op verpakkingen. Je kunt vier lege IVY-verpakkingen naar een gratis antwoordnummer sturen, in ruil voor € 2,50 korting op een nieuwe aankoop of op een kappersbehandeling. Je krijgt ook korting als je lege IVY-verpakkingen inlevert bij een salon die IVY-producten verkoopt. (Ivy Hair Care, 2020)
  • De Franse start-up Capillum haalt keratine uit het haar dat het bedrijf bij kappers inzamelt. De keratine gebruiken ze om er cosmetica en medicinale producten van te maken. Zo zou keratine volgens de initiatiefnemers huidherstel bij brandwonden bevorderen. Mensen die last hebben van haaruitval zouden er ook baat bij kunnen hebben. Capillum won in Frankrijk enkele prijzen voor duurzaam ondernemen. (Lanting, 2020)
  • Vanaf 2019 kunnen kappers samen met Schwarzkopf Professional en Indola hun kleurtubes en folies recyclen. Deelnemende kappers verzamelen alle kleurtubes en folies in zakken, die Henkel ophaalt en recyclet. De lege kleurtubes en folie ontdoen ze van verfresten. Vervolgens gaan ze door de schredder, die ze omvormt tot spanen en krullen. Henkel smelt het afval daarna om en gebruikt het als materiaal voor nieuwe kleurproducten. (De Kapper, 2019)
  • Stichting haarwensen gebruikt afgeknipt haar voor pruiken voor kinderen die kaal zijn door een medische achtergrond. (Haarwensen, z.d.)
  • Ieder kapper kan met KIS Green werken. De lijn van KIS Green is 100% vegan en 97% natuurlijk. Daarnaast zijn de producten verpakt in gerecyclede flacons. Een deel van de opbrengst van KIS Green gaat naar Trees for All. Hiervoor planten zij bomen. Dit is geen tijdelijke introductieaanbieding, maar een blijvende actie. (KIS, z.d.)

 WAT IS DE IMPACT VAN CIRCULAIRE ECONOMIE OP HET WERKVELD?

Om aandacht te krijgen voor de circulaire economie moet je het bewustzijn vergroten over de herkomst en het gebruik van grondstoffen en verpakkingen. De ondernemer moet nadenken over zijn afvalproductie en hoe hij voedselverspilling kan tegengaan. Maar niet alleen het vergroten van het bewustzijn en de kennis is nodig, ook een onderzoekende houding is wenselijk. Dan leert de toekomstige werkende nadenken over wat echt bijdraagt aan een circulaire economie. Hij moet leren om aan de ‘binnenkant’ van de keten te kijken: hoe zit dit, en hoe kunnen we het verbeteren? Hij moet leren begrijpen wat de context is en die analyseren. En als de context is aangepast, moet hij kijken wat er gebeurt.

Michel Swaab, ROCvA

Studenten die de opleiding zelfstandig werkend bakker of leidinggevende bakkerij volgen moeten milieubewust nadenken welke grondstoffen ze inkopen. Studenten die de opleiding uitvoerend bakker volgen doen geen inkoop van grondstoffen. Voor alle bakkers geldt dat ze milieubewust moeten omgaan met grondstoffen en dat ze deze niet moeten verspillen. We leren ze vaardigheden aan over het verduurzamen van grondstoffen. Dat kan zijn dat je producten konfijt of sealt om te zorgen dat de kwaliteit en de houdbaarheid goed blijft.

Om grondstoffen en materialen opnieuw te kunnen gebruiken, is bewustwording nodig. Dat is de basis voor ondernemend gedrag. Een ondernemer moet actief op zoek gaan naar kennis. Hoe ga ik dat nou doen? En wie heb ik daarvoor nodig? Om iets voor elkaar te krijgen is samenwerking en verbinding nodig met andere partijen. De een heeft het geld en de ander het goede idee. Dat vraagt skills en voor individuele ondernemers is dat vaak lastig. Want die hebben er geen idee van wat er allemaal op hen af komt aan technologie. Het helpt als een branche, een organisatie of de overheid de samenwerking stimuleert.

SVO stimuleert dat studenten in contact komen met anderen om de juiste expertise te verkrijgen, vertelt Rinus de Rijder. “Als studenten op zoek zijn naar iemand die iets kan vertellen over de circulaire economie in een bedrijf, komen daar gastcolleges over. Dat gebeurt ook als ze een bepaalde casus hebben en daar graag mensen uit het bedrijfsleven voor vragen om erover mee te denken. Zo zie je dat het onderwijs een sterke kanteling maakt van collectief leren naar connectiviteit. Daarbij moeten wij de studenten helpen. Ik merk ook dat dat het bedrijfsleven dit erg waardeert.”

INHOUDSOPGAVE WINKELAMBACHT