Smart data en veiligheid

Voedselveiligheid en transparante informatie worden belangrijker. In de voedingsindustrie is de keten van producent naar consument complexer en ondoorzichtiger geworden. Intelligente datatechnologie helpt voedingsproducenten om meer informatie uit de keten te delen. Datatechnologie faciliteert de uitwisseling van informatie in de keten, waardoor meer voedingsmiddelen tot op productniveau te traceren zijn. Door Radio Frequency IDentification-labels (RFID-labels) is het mogelijk om vleesproducten van bron tot bord te volgen. Ook door blockchain-technologie is het delen van data over het productieproces en de transacties die plaatsvinden binnen de keten gemakkelijker. Te verwachten is dat door het toenemende belang van veiligheid er steeds meer sprake zal zijn van gesloten systemen. Slimme sensoren meten producteigenschappen, zoals vochtgehalte, eiwitgehalte en droge stof. Kwaliteitsanalyses verschuiven daarmee van het laboratorium naar de fabriek, waar de digitale instrumenten de processen inline monitoren.

Flexibelere productie en de toename van het aantal kwaliteitsmetingen zorgen voor veel meer data. Bij predictive maintenance kan aan de hand van data voorspeld worden wat het meest geschikte moment voor onderhoud is. Beroepsbeoefenaren moeten de grote hoeveelheid data goed interpreteren om gerichte keuzes te maken. Daarnaast is het door de beschikking over data steeds gebruikelijker om predictief te werk te gaan. Datatechnologie noodzaakt tot meer specifieke werkzaamheden en het opwaarderen van bestaande banen. Het risico van competentieveroudering krijgt meer aandacht. De beroepsbeoefenaar moet de zelfstandigheid en het leervermogen hebben om zelf op zoek te gaan naar informatie, en te bedenken hoe het proces beter en slimmer kan. De beroepsbeoefenaar moet zich constant blijven ontwikkelen.

Industrial robots

Robots zijn steeds beter in staat om generieke en specifieke taken uit te voeren, de voedingsmiddelenindustrie zet ze in voor verschillende doeleinden van generieke naar gespecialiseerde taken. De inzet van robots maakt het productieproces constanter en minder arbeidsintensief. In de toekomst is het mogelijk volledige productielijnen aan elkaar te koppelen en kunnen fabrieken vrijwel autonoom productiewerk verrichten. In de productie-industrie, slachterijen en bij vleesverwerkers, zijn veel werkzaamheden vervangen door robotisering; dat was voorheen veelal ongeschoolde arbeid. De inzet van technologie gaat niet alléén over het vervangen van bestaande menselijke taken door computers of robots. Het werk is meer hightech, waarbij nieuwe werkzaamheden, processen en vragen zijn ontstaan. Robotisering maakt processen in de voedingsproductie complexer en dat noodzaakt tot het opwaarderen van bestaande banen. Er ontstaan minder storingen, maar de storingen die er zijn worden ingewikkelder. Het is belangrijk dat werkenden gemakkelijker kunnen omgaan met veranderingen en dat ze wendbaar zijn. Een brede basisopleiding en het ontwikkelen van de vaardigheid van zelflerend vermogen helpen daarbij.

Bewust consu(mind)eren

Nederland is internationaal koploper in agro-innovatie en biotechnologie. Op het gebied van zowel eiwitverwerkingstechnologie als plantaardige vleesvervangers zijn er veel inspirerende, innovatieve ontwikkelingen in Nederland: minder belastende vleessoorten, maaltijdconcepten met geen of minder vlees, hybride vleesproducten, plantaardige vleesvervangers, kweekvlees/ duurzame kweekvis, biologisch vlees en insecten.

De eiwittransitie heeft voornamelijk effect bij grote bedrijven in de verwerkingsindustrie. Hybride vlees kan van invloed zijn op de benodigde kennis van de operator die basiskennis nodig heeft over het product. De receptuur verandert, dat betekent ook dat het productieproces en de bewerkingsstappen anders zijn. Maar als dit eenmaal is aangepast, gaat het proces gewoon weer verder. Het gaat dus om een eenmalige verandering. Dat heeft tot gevolg dat de medewerkers een open houding nodig hebben jegens veranderingen en dat ze niet blijven vasthouden aan de huidige werkzaamheden.

Circulair voedingssysteem

Er lijkt in Europa en Nederland een groeiend momentum voor het veilig en duurzaam verwerken van voedselreststromen uit retail, horeca en catering (surplusfood) voor diervoeder (ecofeed). Transparantie van de afvalstromen is daarbij belangrijk om oplossingen te vinden voor het afvalprobleem. Afval uit de ene keten, is grondstof voor een andere keten. Onvermijdbare reststromen die ontstaan in het voedselsysteem, moet de industrie zoveel mogelijk hergebruiken. Sommige reststromen kan de industrie ‘hoogwaardiger’ inzetten. De afvaltransitie gaat in de voedingsindustrie hand in hand met voedselverspilling. 39 procent van alle voedselverspilling vindt plaats bij de producent. Versproducten verwerken die tegen de houdbaarheidsdatum aan zitten, vermindert voedselverspilling. Technologie kan helpen om voedselverspilling te verminderen. 

Circulair ontwerpen is het startpunt om producten circulair te maken en daardoor de hoeveelheid afval te minimaliseren. Het is belangrijk plastic retailverpakkingen beter te recyclen en opnieuw in te zetten in de verpakkingsindustrie. Het aantal consumenten dat bereid is meer te betalen voor levensmiddelen die milieuvriendelijk zijn verpakt, is de afgelopen twee jaar gestegen.

Om de circulaire economie een plek te geven in het beroepsonderwijs, is het aan te bevelen om het bewustzijn van de studenten te vergroten: dat ze leren nadenken over hun afvalproductie en hoe ze voedselverspilling kunnen tegengaan. Maar niet alleen het vergroten van het bewustzijn en de kennis is nodig, ook is het aanleren van een onderzoekende houding is wenselijk.

Energietransitie

Het doel van de energietransitie is overstappen van fossiele energie zoals kolen, gas en olie, naar duurzame, hernieuwbare bronnen zoals wind, zon en aardwarmte. In 2019 werd de Informatieplicht Energiebesparing van kracht voor bedrijven die veel energie of gas verbruiken. Die verplicht de ondernemer of managerte rapporteren welke energiebesparende maatregelen er zijn uitgevoerd en welke er staan gepland. Doordat bedrijven de energiebesparende maatregelen in kaart brengen, zijn ze bewust bezig met energiebesparing. Met slimmere koelsystemen kunnen veel bedrijven in de voedingsindustrie een beter energieresultaat behalen. Voor beroepsbeoefenaren is bewustwording van belang, door kennis op te doen over het energieverbruik en de manieren om minder of andere energie te gebruiken.

Kortere voedselketen

De vraag naar producten direct van boeren en naar lokale producten stijgt en de verwachting is dat de mindset van de consument ook voor de langere termijn veranderd is.  Een kortere voedselketen is belangrijk om voedselverspilling (mede voortkomend uit de bederfelijkheid van voedsel) tegen te gaan. De logistiek heeft hierin een belangrijke rol.

De beroepsbeoefenaar in de voedingsindustrie heeft kennis nodig van de gehele keten. Ze moeten leren vakoverstijgend te denken en het gehele systeem (leveranciers en klanten) in beschouwing te nemen. De medewerkers voeding moeten ook steeds beter begrijpen hoe bepaalde processen werken om goed advies te kunnen geven. Daardoor neemt technische proceskennis in belang toe.

Bewuste voeding

In toenemende mate besteden consumenten aandacht aan voeding en gezondheid. Volgens een onderzoek van Innova zijn wereldwijd zes van de tien consumenten in toenemende mate op zoek naar voedingsmiddelen die hun gezondheid ondersteunen. Consumenten zoeken in voeding een alternatief voor suiker en vet, of ze willen de hoeveelheden suiker of vet verminderen. Voeding- en gezondsheidsclaims worden groter op de verpakkingen vermeld. 

In toenemende mate is er sprake van cleanlabel-producten, het weglaten van de zogenaamde e-nummers. De ontwikkeling van clean label betekent voor de beroepsbeoefenaar dat het belangrijk is om meer inzicht te verkrijgen in de keten en om kennis te hebben van voedingsstoffen en van gisting- en bindingprocessen van voedingsmiddelen.

Gepersonaliseerde voeding

De vraag naar gepersonaliseerde producten of producten met speciale samenstellingen neemt steeds meer toe. Mede door het toenemend aantal mensen met een voedselallergie en dieetwensen. Technologie en de groeiende toegankelijkheid van DNA-onderzoek maakt het in de voedingsindustrie gemakkelijker om voeding te produceren die aansluit op wat iemand nodig heeft en wat bij diens smaak of dieet past.

Om in te spelen op de wensen en voorkeuren van de klant moeten producenten hun productieproces flexibeler inrichten. Het is zaak recepturen en productielijnen vaker aan te passen. Voor medewerkers in de voedingsindustrie betekent deze ontwikkeling dat ze productielijnen vaker moeten schoonmaken, machines moeten omzetten en processen vaker opnieuw opstarten. Dit vraagt een flexibele instelling van hen.

Het aandeel bedrijven in de voedings- en genotmiddelenindustrie dat een omzetstijging boekt, neemt toe. In het eerste kwartaal van 2020 liet 52 procent van de bedrijven een toename van de omzet zien, tegenover 46 procent in hetzelfde kwartaal van 2019. Een beperking om te groeien voor de foodsector in het algemeen is het arbeidstekort. Ondernemers zien dit als een van de grootste belemmeringen in hun groei.

De coronacrisis zorgt voor een tweedeling in de sector food. De verkoop van producten voor de thuisconsumptie is sterk gestegen. De verkoop van producten voor sociale gelegenheden, horeca en buiten-de-deur-consumptie daalde sterk.